Yunanistan, adalara deniz yetki alanları bakımından istisnasız ve şartsız olarak “tam etki” verilmesi gerektiğine yönelik tez ortaya koyuyor.
Memleketler arası mahkemelerce benzeri durumlarda alınan kararlar incelendiğinde, Atina idaresinin imkansızı zorladığı görülüyor.
Gerek bölgede hidrokarbon rezervlerinin bulunduğunun anlaşılması gerek Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum idaresinin (GKRY) Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin haklarını göz arkası ederek, attığı tek taraflı adımlar ışığında, Doğu Akdeniz son yıllarda memleketler arası gündemin üst sıralarında yer alıyor.
TEK TARAFLI ADIMLAR
Kıbrıs Adası’nın tek hakimi üzere davranan GKRY’nin 2003, 2007 ve 2010 yıllarında sırasıyla Mısır, Lübnan ve İsrail’le imzaladığı mutabakatlar Türkiye tarafından tanınmıyor.
Doğu Akdeniz’de deniz yetki alanlarının kıyıdaşlar ortasında memleketler arası hukuk, hakkaniyet unsuru ve özel durumlar dikkate alınarak şimdi sonlandırılmamış olduğu görülüyor.
YUNANİSTAN’IN HAKSIZ TALEPLERİ
Bir yanda Doğu Akdeniz’de en uzun kıtasal kıyı şeridine sahip olan Türkiye’nin 2004’ten başlayarak çeşitli vesilelerle Birleşmiş Milletler’de (BM) kayda geçirdiği kıta sahanlığı hudutları, başka yanda ise özellikle Yunanistan’ın kendi ana karasına epey uzak Türkiye’ye ise çok yakında bulunan adalarına “tam etki” talep etmek suretiyle öne sürdüğü karşı savlar bulunmakta.
Adaların “istisnasız ve koşulsuz” kıta sahanlığının olduğunu savunan Yunanistan ve GKRY, münhasır ekonomik bölge (MEB) hakkı bulunduğunu tez ediyor. Bu durumda, kıta sahanlığı ve MEB sonlandırılmasının ana karalar ile adalar ortasında da istisnasız olarak “eşit uzaklık” prensibine nazaran yapılması, münasebetiyle adalara her kuralda “tam etki” tanınması gerektiği öne sürülüyor.
TÜRKİYE KONTRATA TARAF DEĞİL
Yunanistan, taleplerini 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Mukavelesi’nin (UNCLOS) 121’inci unsuruna dayandırıyor. Türkiye’nin taraf olmadığı kontratın kelam konusu unsuru, adaların da ana karalar üzere kıta sahanlığına ve münhasır ekonomik bölgeye sahip olabileceğini öngörüyor.
Başka taraftan, birebir mukavelenin 74. ve 83. hususları ise kıyıları birbirine karşılıklı yahut bitişik olan devletler ortasında deniz yetki alanlarının mutabakatlar yoluyla ve hakkaniyete uygun olarak sonlandırılması gerektiğini söylüyor. Esasen hakkaniyet prensibi milletlerarası teamül hukukunun da en temel ve öncelikli prensipleri ortasında bulunuyor.
ANKARA MÜZAKEREDEN YANA
Münasebetiyle Türkiye, yarı kapalı ve görece dar bir deniz olan Doğu Akdeniz’de kıta sahanlığı ve MEB sonlandırılmasında, her şeyden önce hakkaniyet unsurunun temel alınması gerektiğini savunuyor.
Adalarla ilgili ise Türkiye “konum, cephe uzunlukları, ana karaların kıyı projeksiyonları üzerinde kesme etkisi” üzere özel durumların tamamının göz önünde bulundurulması gerektiğine işaret ediyor.
Türkiye, adalar ve deniz yetki alanı sonlandırılmasıyla ilgili problemleri çözmek için başından beri hakkaniyet ve özel durumlar göz önünde bulundurularak çoklu müzakere davetinde bulunuyor.
YUNAN TEZİ AŞIRICI
Yunanistan ve Türkiye ortasındaki duruma benzeri durumlarda milletlerarası duruşmaların aldığı kararlar, Yunan tezinin epey “maksimalist” ve hakkaniyet dışı olduğuna işaret ediyor. Yunanistan’ın, Antalya’nın Kaş ilçesine yalnızca 2,1 kilometre, Yunan ana karasına ise 582 kilometre aralıkta bulunan ve sırf 10 kilometrekare yüz ölçümüne sahip Yunan adası Meis’e “tam etki” verilmesi talebi bu çok isteklerden en kıymetlisini teşkil ediyor.
Meis’e “tam etki” tanınması halinde, Türkiye’nin güney kıyısına adeta bitişik bu ada kendi boyutunun 4 bin katı, yani yaklaşık 40 bin kilometrekare büyüklüğünde bir deniz yetki alanıyla Türkiye’nin hayli uzun kıyı projeksiyonunu kesiyor.
SEVILLA HARİTASI
Bu çarpık durumun temel alındığı ve 2000’li yıllarda İspanya’nın Sevilla Üniversitesi’nden bir profesör tarafından hazırlandığı için sıklıkla “Sevilla haritası” olarak anılan haritada, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki yetki alanı sadece Antalya Körfezi açıklarında küçük bir alan olarak gösteriliyor.
Yunanistan ve GKRY tarafından yıllardır her vesileyle “AB’nin Doğu Akdeniz’deki deniz sınırları” olarak ön plana çıkarılan haritanın resmi bir kararı olmadığı ve AB tarafından hazırlatılmadığı Birlik yetkilileri tarafından açıklanmışsa da AB’yle irtibatlı çeşitli kaynaklarda bu haritanın temel alındığı biliniyor.
Milletlerarası duruşmaların, Meis Adası örneğinde olduğu üzere, adanın ana kara ile karşı karşıya gelmesi durumunda “adaya verilecek etki” konusunda aldığı kararlarda kimi ek kriterlere başvurduğu görülüyor. Bu kriterler genel olarak adanın pozisyonu, nüfusu, coğrafik büyüklüğü, siyasi ve ekonomik durumu oluyor.
Memleketler arası duruşmaların karar verirken, adanın karşı tarafın kıyısına yakın konumlanarak adil sonlandırmaya bozucu tesir yaptığı durumlarda, büyük çoğunlukla adaya hayli sonlu tesir veyahut “sıfır etki” verdiği gözlemleniyor.
İNGİLTERE – FRANSA KITA SAHANLIĞI UYUŞMAZLIĞI
Türkiye ile Yunanistan ortasındaki uyuşmazlığın bir gibisi, 1970’lerde İngiltere ile Fransa ortasında yaşandı.
Paris idaresi, Manş ya da Kanal Adaları olarak bilinen, Fransa ana karasına yakın, İngiltere’ye ilişkin adaların kıta sahanlığının 3 deniz milinden fazla olamayacağını savundu.
Fransa, İngiltere’nin adaları da temel alan eşit uzaklığa dayalı hudut talebinin, Fransa kıta sahanlığını İngiltere lehine azaltacağını, üstelik bu tezin kelam konusu adaların büyüklüğü ve kıyılarının uzunluğu ile büsbütün orantısız olduğunu belirtti.
İngiltere ise adaların büyüklüklerinin değeri olmadığını, Fransa ile deniz sonu belirlenirken, bu konu dikkate alınarak belirlenmesi gerektiğini öne sürdü. Bölgede bulunan petrol yatakları nedeniyle Fransa ve İngiltere’yi karşı karşıya getiren adaların kıta sahanlığıyla ilgili sorun fakat duruşmada çözülebildi.
Milletlerarası Tahkim Duruşması, 1977’de verdiği kararda İngiltere’ye ilişkin Manş Adalarının Fransa ana karasına çok yakın olduğuna hükmederek kıta sahanlığı sonlandırmasını yaparken adaları yok saydı.
KUZEY DENİZİ
Kuzey Denizi’nde sonlandırma için Almanya, Danimarka ve Hollanda da Memleketler arası Adalet Divanı’na (UAD) müracaat yaptı. Üç ülkenin de benzeri kıyı uzunluğu bulunuyordu lakin Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’de talep ettiği “eşit uzaklık” unsurunun uygulanması durumunda Almanya önemli bir kayba uğrayacaktı.
Bu nedenle UAD “eşit uzaklık” prensibinin kullanılması durumunda Almanya’nın “sıkışacağına” hükmederek, Almanya’ya ek deniz alanı tesis etti. Myanmar-Bangladeş örneğinde de Myanmar’ın çabucak yakınındaki St. Martins Adası sorun teşkil ediyordu. Milletlerarası Deniz Hukuku Duruşması (ITLOS), hakkaniyet unsurunu ön planda tutarak bu adaya yalnızca kara suyu hakkı tanıdı.
1992 yılında ise Kanada ve Fransa, Kanada kıyısına yakın Fransız Saint Pierre ve Miqueleon adaları için Tahkim Duruşması’na başvurdu. Duruşma Fransa’ya talep ettiğinin çok daha azını verdi.
NİKARAGUA – KOLOMBİYA
Nikaragua ve Kolombiya ortasında kıta sahanlığı sonu belirlenirken ise tekrar duruşmaya başvuruldu.
UAD 2012’de verdiği kararda, orantısallık prensibini ön planda tutarak Nikaragua’nın kıyı projeksiyonunu kesen Kolombiya adalarına ya kısıtlı ya da “sıfır” tesir verdi.
PAPUA YENİ GİNE – AVUSTRALTA
Papua Yeni Gine ile Avustralya ortasında deniz sonlandırma yetkileri uyuşmazlığı, Papua Yeni Gine’nin 1973’te Avustralya’dan bağımsızlığını kazanmasının akabinde başladı.
Avustralya’nın Torres Boğazı’nda ve kimilerinin Papua Yeni Gine’ye 10 kilometre uzaklıkta olan ada ve adacıklardaki egemenliği, Papua Yeni Gine’nin deniz yetki alanını çok önemli bir halde sınırlıyordu.
Papua Yeni Gine bunun adil olmadığını ve müzakere yürütülmesini talep etti. 1978’de tarafların “hakkaniyet” prensibi çerçevesinde mutabakat sağlamasıyla Torres Boğazı Antlaşması imzalanarak, Papua Yeni Gine’nin maruz kaldığı adaletsizlik giderildi.
İspanya ile Fas ortasındaki sorun ise İspanya’nın Fas ana karasına yakın adalarında MEB hakkından vazgeçmesiyle çözüldü.
Memleketler arası duruşmaların misal nitelikli kararlarının yalnızca küçük bir kısmını oluşturan bu örnekler, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki hak ve çıkarlarını korumak için izlediği tavrın, başta hakkaniyet prensibi olmak üzere memleketler arası hukukla ve benzeri uyuşmazlıklara ait onlarca memleketler arası duruşma kararıyla uyumlu olduğunu gösteriyor.
Ensonhaber
