“Güneşin kendine mahsus hareketi olduğunu birinci keşfeden, ilk Türk ve Müslüman astronom El-Fergani’dir.” açıklamasında bulunarak Ulusal Uzay Programına dair bilgileri aktaran Cumhurbaşkanı Erdoğan, Fergani’yi andı.
Vatandaşlar El Fergani kimdir, neler yapmıştır? sorularını ağır bir formda araştırmaya başladı.
Erdoğan’ın açıklamasından sonra arama motorlarında en çok arananlar ortasında yerini alan El-Fergani kimdir?
İşte birinci Türk ve müslüman astronom Fergani hakkında bilgiler..
ASTRONOM EL FERGANİ KİMDİR?
El Fergani ilk türk astronom olarak bilinen ve 9. Yüzyılda yetişmiş en ünlü astronomlardan biridir. Abbâsîler döneminin önde gelen matematikçi ve astronomlarındandır. Tam ismi Ebû’l Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Kesîr el-Fergânî’dir. 9. Yüzyıl başlarında doğduğu 861 yılında hayatta olduğu ve kısa bir müddet sonra vefat ettiği kabul edilmektedir.
Fergani, ilk bilgilerini ünlü alımların yetiştiği Fergana’da aldı ve astronomi konusundaki bilgilerini de babasından öğrendi. Belirli bir düzeye geldikten sonra da mevcut bilgilerine yeni bilgiler katmak gayesiyle; çağının bilim, kültür ve tıpkı vakitte halifelik merkezi olan Bağdat’a gitti.
BAĞDAT’IN EN ÜNLÜ ALIMI
Ömrünün yarısına yakınını orada geçiren Ferganî, kısa müddette matematik ve astronomi bahislerindeki bilgisini Bağdat bilim etrafına kabul ettirdi. Bilimin gelişmesine olan katkılarıyla bilim tarihinde isimlerinden övgüyle kelam edilen Abbasi halifelerinden Me’mun ve el-Mütevekkil periyotlarının en ünlü alımları ortasına girdi.
ASTRONOMİYLE İLGİLİ KIYMETLİ ÇALIŞMALAR YAPTI
Fergani, astronomi, matematik, coğrafya ve mekanik alanlarında çalışmalar yaptı. Bunların ortasında astronomiye daha çok tartı verdi.
Bilimsel çalışmalarında deneye dayanan inceleme, araştırmalara girişti; gök cisimlerinin hareketleri üzerine çalıştı. Kur’an-ı Kerim’in ve aklın prensiplerine uymayan Batlamyusçu astronomiyi birinci sefer eleştirenler ortasında yer aldı. Gök cisimlerinin akıldışı kimi ruhî cisimler değil, onların aklî, katı, homosentetik daireler biçiminde devinimlere sahip olduklarını ispatladı.
Kozmosun ve gezegenlerin oylum ve büyüklükleri ile birbirlerine uzaklıklarını araştırdı. Yaptığı hesaplamalar, Kopernik’e kadar Batı astronomisinde değişmez ölçüler olarak kabul edilerek, asırlarca kullanıldı.
KİTAPLARIYLA DÜNYAYI ETKİLEDİ
9. yüzyılda yetişmiş ve ekliptik meyli birinci defa saptayan büyük astronomi ve matematik alımı Fergani’yi İslam dünyasından çok Batı dünyasında üne kavuşturan eseri “Cevâmi’u ilmi’n – nücûm” ve “Usûlü’l-harekâti’s-semâviyye” adlı çalışmasıdır.
Bu yapıtın yazma nüshaları Oxford, Paris, Kahire ve Amerika’da Pirinceton Üniversitesi kütüphanelerinde bulunmaktadır. Batlamyus’un “el-Mecisti” adlı yapıtının bir özeti niteliğinde olmakla birlikte, gerek birinci ve ikinci kısımlarında takvimlerle tarihler hakkında verdiği bilgiler, gerekse Batlamyus’a karşı ortaya koyduğu kimi itirazlar bakımından başka bir ehemmiyete sahiptir.
Daha evvel birçok İslam astronomun kitapları Latince’ye çevrildiği halde hiçbiri Batı astronomları üzerinde “Cevâmi” kadar tesirli olmamıştı. Bunun en önemli nedeni, kuşkusuz bu yapıtın içeriği üzere sistematiği ile telaffuzunun de kusursuzluğudur.
ALFRAGANUS LAKABIYLA TANINDI
Fergani’nin bir öbür eseri “el-Kâmil fi şan’a-ti’l-usturlâb”dır. Geometri, yıldız hesapları, usturlap ve matematik teorilerinden kelam eder. Değişik yazma nüshaları vardır.
El Fergani’nin ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 861 yılında veya birkaç yıl sonra öldüğü kestirim edilmektedir.
Ay’daki “Alfraganus” kraterinin ismi El Fergani’ye ithafen verilmiştir.
Ensonhaber
