Son günlerde karikatürlerine dair telif davalarıyla gündeme gelen karikatürist Erdil Yaşaroğlu, yabancı çizerlere ilişkin karikatürleri yayınladığının ortaya çıkmasıyla büyük reaksiyon aldı.
Hakkındaki haberlere uzun müddettir sessiz kalan Yaşaroğlu, telif davalarının nasıl başladığını ve yaşanan tüm süreci sevenleriyle paylaştı.
MESLEKTAŞINDAN TELİF SUÇLAMASI
Son olarak ABD’li meslektaşı Piraro, Twitter’dan Yaşaroğlu’nun eski web sitesi ‘Komikaze.net’te, kendisine ilişkin bir karikatürü Türkçeye çevirerek imzasız ve müsaadesiz yayımladığını söyledi.
Karikatürlerini paylaştığı web sitesi ‘Bizarro’daki blogunda bu mevzuya yer veren Piraro, ‘Varan 2’ başlığı altında uzunca bir kısmı Türkiye’deki karikatür telifi tartışmalarına ve mevzuya nasıl müdahil olduğunu anlatması tartışmalara yol açtı.
Bu gelişmeler üzerine karikatürlerinin müsaadesiz kullanılması ve buna dair reaksiyonlarıyla tanınan Yaşaroğlu, bahisle dair sessizliğini “Karikatür sevenlere bir açıklama borçluyum” diyerek bozdu.
SESSİZLİĞİNİ BOZDU
Yaşaroğlu, son periyotta yaşananlar ve Dan Piraro’nun karikatürünü müsaadesiz bir biçimde kullanması hakkında açıklamalarda bulundu.
İşte Erdil Yaşaroğlu’nun sevenlerine yazdığı açıklama mektubu:
‘KARİKATÜR SEVENLERE BİR AÇIKLAMA BORÇLUYUM’
“Sevgili arkadaşlar, telif olayları ve gerisinden gelişen süreci ben de kendi tarafımdan anlatmak istiyorum. Şimdiye kadar sessiz kalma sebebim yaşananları umursamamam ya da söyleyecek bir şeyim olmaması değildi. Bu açıklamayı yapmak için bilhassa bekledim zira bir müddettir yaşanılanlar kolay olmadığı üzere, alışık olduğumun çok dışında ilerledi. Üzücü ve yıpratıcı bir süreçti benim için.
Tüm bu vakitte motive olduğum tek şey ise telif haklarının hiç olmadığı kadar çok konuşulduğu, tartışıldığı bir gündem yaratılması oldu.
NASIL BAŞLADI?
4-5 sene kadar evvel karikatürist arkadaşlarımla telif hakları üzerine sohbet ederken, artık bir şeyler yapmamız gerektiği konusunu gündeme getirmemizle başladı her şey.
Dijital dönüşümle birlikte, doğal olarak okuyucularımız internet ortamına kayıyordu ve bizim bulunduğumuz klâsik mecralardan uzaklaşıyordu. Biz de bu değişimin içinde ve gidişatın farkında olduğumuz için, karikatürlerimizi dijital dünyaya taşımanın yollarını düşünüyorduk ve kimilerini da uygulamaya çabalıyorduk. Fakat tam olarak başaramıyorduk zira karikatürlerimiz esasen internette her yerdeydi. Biraz araştırınca, çizdiklerimiz üzerinden bir sürü sitenin farklı manalarda ve önemli kazanımları olduğunu fark ettik. Bu duruma mahzur olmadığımız sürece, bizim yeni şeyler yapabilmemiz mümkün olmayacaktı. Evvel bununla çaba etmemiz gerekiyordu.
Karikatürlerimizi yayınlayan siteler ortasında ticari telaşları olanları mevzuyu bilen isimlerle belirledik. Sonra hukukçular uyarabildiklerini uyardılar. Kimilerinin rastgele bir bağlantı bilgisi bulunmadığı için bir şey yapamadılar. Akabinde da hata duyurularında bulunuldu. Tüzel süreç kapsamında yapılan şikayetler yalnızca site adresleri üzerinden yapılabildiğinden, bir sitenin gerisindeki şahıs ve kurum isimleri ve onlara ilişkin ayrıntılar bilinemiyordu.
Hata duyuruları kapsamında yer alan siteler savcılık tarafından araştırıldı. Bizden bağımsız işleyen bu süreçte eksperlere danışılıyor ve bir hata ögesi bulunursa, site sahibinin kişisel/ kurumsal bilgileri tespit edilerek, kendileri tabir vermek için çağrılıyor. Bu süreç, kanunen dahil olup müdahale ettiğimiz ya da edebileceğimiz bir alan değil.
Savcılık, söz sonrasında site sahibinin kanuna muhalif davrandığını düşündüğü durumda, kamu davası açılmadan evvel bir uzlaştırmacı atayacağını ve telif hakkı sahibiyle mutabakat yapmayı denemesini öneriyor. Biz de fakat o vakit cürüm duyurusu yapılan kişinin kim olduğunu öğreniyoruz. Süreç kısaca bu türlü işliyor.
GİTTİKÇE OLAYLAR KARIŞIYOR
Hak arama gayreti olarak başlayan bu seyahatte bir müddet sonra yanlış bilgileri, temelsiz savları ve baş karışıklıklarını çok sık duymaya başladık. Ben yakınlarıma bile olanları açıklamak zorunda hissederken buldum kendimi.
“Sosyal medyadaki karikatür paylaşımlarına, amatör sitelere, forumlara hata duyurusunda bulunmuyoruz” desek bile, aksini sav edenler çıktı. Daima ve önü alınamaz bir bilgi kirliliği oluşmaya başladı. Hepsine tek tek karşılık vermenin imkanı olmadığı üzere, sürdürülebilir olmadığını da gördük.
Sevilen karikatüristlerin bir anda delirip, para hırsına bürünüp berbat yürekli insanlara dönüşme kıssasına inananlar çok oldu. Biz buna üzüldük ve şaşırdık. Lakin kimseye de kızamayız. Toplumsal medya ile olaylar bu raddeye gelebiliyor işte. Biraz sakin düşününce, biz de dışardan biri olsaydık ve bu olayları toplumsal medyadan takip etmeye çalışıyor olsaydık, muhtemelen tıpkı halde düşünebilirdik.
GÜÇ VE YORUCU BİR UĞRAŞ
Tüm bu gündem içerisinde iyiyle kötüyü ayırmak hem güç hem de vakit alabiliyor. Arkasında anonim bir şirketin olduğu kurumsal bir site, cürüm duyurusunu aldığı anda “masum bir kişinin iyi niyetle açtığı kolay bir blog sayfasına” dönüşebiliyor. Ya da aslında o denli olmadığını bildiğimiz; muharrir takımı, reklam takımı olan yeni sitelerin “küçük ve faal olmayan girişimler” olduğu savunulabiliyor.
Bir günde sitelerin ardındaki yazılım kodları silinebiliyor, site tasarımı büsbütün değişebiliyor ve “biz aslında amatördük” sesleri yükselebiliyor. Sitesinde galeri halinde onlarca karikatüre yer vererek yıllarca trafik sağlayan sitelerin “bu içeriklerden haberimiz yoktu ya da biz yüklemedik” gibi serzenişlerine şahit olabiliyoruz.
Üstelik bunu yapan sitelerin neredeyse tamamında “burada yayınlanan içerikler telif haklarıyla korunmaktadır, müsaade alınmadan asla öteki yerde kullanılamaz” uyarısı bulunuyordu.
Bu ve daha gibisi pek çok örnekle bazıları kendilerini kurtarmaya çalışırken de ortada tüm iyi niyetiyle kusur yaptığını kabul eden ve doğruyu söyleyenleri ayrıştırmak bizim için hiç de kolay olamadı. Hala da olamıyor.
Bir de 1 karikatür için 30 bin lira istediler söylentileri çıkmaya başladı. Bir karikatür o kadar eder mi diye yorum yaparak kızanlar oldu. Neyse, bu da yanlışsız değil. Keşke etse farklı 🙂 Daha kötüsü “karikatür ne yeaa, 10 liradır 20 liradır en fazla telifi” diyenler oldu. Arkadaşlar, bir karikatürün komik olup olmadığını onu okuyan herkesin yorumlamaya ve eleştirmeye hakkı vardır. Fakat işin pahasını belirleme noktasını karikatüre ömrünü adayan ve masa başında kafa patlatıp yıllarca dirsek çürüten insanlara bırakalım lütfen.
Benim tüm bu karmaşa ve bilgi kirliliği içerisinde çok üzüldüğüm kusurlarım da oldu. Örneğin, biri çıkıp uzunca bir yazı yazdı Twitter’da. Açıkçası takipçisi olmayan, yeni açılmış bir hesaptan bilgi verilmeden yazılmış bir suçlamayı okuyunca bende uyanan birinci izlenim gerçek olmadığı istikametindeydi. Lakin yanılmışım.
Sonraki gün kimliğini açıklayınca kendisine ulaşma talihimiz oldu ve öyküsünü dinledim. Kolluk kuvvetleri ile yaşadıklarını anlattı. Ona sürecin bu kısmında yaşadıklarıyla hiç bir ilgimizin olmadığını anlattım. Sonra da olanlara çok üzüldüğümü ve şikayetimizi geri alacağımızı söyledim. Bu üzere şanssız tecrübeler yaşamış olanlar için de çok üzgünüm.
Tüzel açıdan bakıldığında haklı olmamıza karşın, vicdanen üzüldüğümüz için vazgeçtiğimiz çok sayıda müracaat var. Bu değerlendirmeler de hala devam ediyor. Yanlışlık yaptığımızı düşünen ya da bilgi almak isteyen site sahipleri, her zaman [email protected] adresinden bizimle irtibata geçebilirler.
Her olay birbirinden farklı olduğu ve farklı bir cevabı hak ettiği için toplumsal medyadan gelen ferdî yazılara dönmek mümkün olamadığı üzere, türel olarak devam eden süreci daha da zorlaştırmaktan öbür bir işe yaramıyor.
FARKINDA MISINIZ?
En başta belirttiğim üzere çıkış noktamız telife dair bir şuur oluşturma teşebbüsüydü. Yok olmaya giden bir mesleğimiz yok. Karikatür, yeni medyalarla birlikte daha çok ilgi gören ve paylaşılan bir sanat. Öte yandan, karikatüristler maalesef çok sıkıntı yetişiyor. Bu ortamı korumak ve oluşturmak da bir evvelki jenerasyonun, yani bizlerin vazifesi.
Bu yüzden birlikte davranıp mesleksel standartların oluşturulması ve korunması için atılacak her türlü adıma ve kurulacak her türlü oluşuma takviye vereceğimi de açıklamak isterim.
Özünde yapmak istediğim kendi bölümümde telif hakkı şuurunu oluşturmak ve geliştirmek için efor sarfedip, yeni karikatüristlere de haklarının korunduğu, istedikleri üzere karikatürlerini yayınlayabilecekleri ve gelir elde edebildikleri bir ortam yaratabilmek. Bunu yapabilmenin yolu ise birinci olarak telif haklarını korumaktan geçiyor.
Onlarca sevdiğiniz karikatüristin bir birden fazla artık ortalarda yok, farkında mısınız? Ne yapıyorlar, niçin çizmiyorlar, nasıl geçiniyorlar? Bunları da aklınıza getirin, rica ediyorum.
VE PIRARO PROBLEMİ
Bu vesileyle bu hususa da bir açıklama getireyim. Yaklaşık 20 sene kadar önce komikaze.net sitemde, kendi içeriklerimin yanında dünyadan sanatkarları ve yapıtlarını de tanıtmak maksadıyla bir mühlet karikatürler yayınladım. O vakitler ben de telif bahisleri nedir bilmiyordum.
Mecmualara çiziyorduk, kimilerimiz da benim üzere yeni başlayan internete karikatürlerini koyuyordu. Toplumsal medya falan yoktu. Sonra evvel müzik, akabinde bilgisayar yazılım bölümü sayesinde telif nedir öğrenmeye başladım. Hepimiz üzere yani… Çabucak siteden kısmı kaldırdım ve bir daha da lisanssız, telifsiz hiç bir şey kullanmadım.
Benim bile unuttuğum, 20 sene evvel bu siteye yüklenmiş bir adet karikatürü internet arşivini tarayarak bulan ve bunu Dan Piraro’ya (konuyla ilgili kesinlikle twit atmasında da ısrar ederek) ulaştıran arkadaşlara teşekkür ederim. Bana yıllar evvel yaptığım bir yanlışı düzeltme fırsatını verdiler.
Piraro ve bulabildiğim öbür çizerlerle de bağlantıya geçip, durumu anlatıp, özür dilediğimi, hem maddi hem de manevi mağduriyetlerini gidermek için ne gerekiyorsa yapabileceğimi ilettim. Geç de olsa, ben de yanlışsız bildiğim şeyi yaptım.
Piraro’ya gösterilen ilgiyi düşününce, ülkemizde de telif hassasiyetinin kısa müddette bu kadar gelişmesi beni açıkçası çok keyifli etti. Birebir takviyenin yıllardır çabalayan kendi karikatüristlerimiz için de gösterileceğinden hiç kuşkum yok. Ben olmasam bile, eminim sevdiğiniz karikatüristler vardır. Piraro üzere artık onların haklarını savunmanın tam vakti 🙂
HOŞ ŞEYLER DE OLDU, OLACAK
Genel olarak bizim için olumsuz olarak görülen tüm bu süreçte iyi bir şey de oldu. Telif konuşuldu, üzerine baş yoruldu, anlaşılmaya çalışıldı, çokça tartışıldı. Yıllardır ilerleyemediğimiz kadar yol kat edildi desem doğrudur.
Artık bu çabayı ön planda ben ve birkaç isim veriyor olabiliriz ancak daha ileriyi düşünüyorum ve umutlanıyorum. Umarım bu şuurdan yalnızca bizler değil, yazarak, çizerek, kıssa anlatarak hayatını kazanan, konutunu geçindiren herkes faydalanır.
Bu süreci benim için de katlanabilir kılan en kıymetli sebep budur.
Yazdıklarımı okuduktan ve değerlendirdikten sonra beni daha iyi anlayanlarınız olacaktır. Tahminen hiç anlamayanlarınız ya da asla anlamak istemeyenleriniz de olacaktır. Ben yeniden de bu fikirlerimi tüm samimiyetimle sizinle paylaşmak istedim.
Sevgiler,
Erdil
10 Şubat 2021
Ensonhaber
