Hababam Sınıfı serisini üzerinden yıllar geçse de hala izliyoruz. Velev tahminen filmdeki mahallinin edebiyatın önüne geçtiğini de söyleyebiliriz. O denli ki hala sahnelerini ezbere bildiğimiz, üzerine konuşup güldüğümüz, devir vakit bir sefer daha izlediğimiz oluyor. Elbet Kemal Sunal’dan Münir Özkul’a, Adile Naşit’ten Tarık Akan’a pek çok karaktere can veren oyuncuların hissesi bunda büyük. Fakat bir de hikâyeye can veren o birinci isim var: Rıfat Ilgaz!
Ilgaz, kimliğine nazaran 8 Mayıs 1911’de, Kastamonu Cide’de dünyaya geldiğinde ailesi ona ‘Mehmet Rıfat’ ismini vermişti. Çok uzun ve başarılı yollar yürüdü ve doğduğu, hayata hazırlandığı kente bağlılığını hiç yitirmedi. Edebi hayatında münhasıran Cide’nin kültürüne ve kişisine bölge verdiği romanlar yazdı. Karadenizin Kıyıcığında, Sarı Yazma, Halime Kaptan ve Yıldız Karayel romanlarında tema Cide ve kişileri idi. 1934’te Soyadı Kanunu kabul edildiğinde o, bu kentin en büyük simgesi olan Ilgaz Dağları’nı soyuna isim olarak seçti.
Kenti de Ilgaz’ın bu daimi vefasını karşılıksız bırakmadı. 7 Temmuz 1993’te teneffüs yetmezliği sebebi ile hayata vedan Rıfat Ilgaz, memleketi Cide’de, her yıl memleketi Cide’de, 7-8-9 Temmuz tarihlerinde düzenlenen Cide Rıfat Ilgaz Sarı Yazma ve Kültür Sanat Festivali’nde anılmaya devam etti…
EDEBİYATIMIZDA RIFAT ILGAZ
Ilgaz, edebiyat hayatına Kastamonu Nazikter Gazetesi’nde yayımlanan ‘Sevgilimin Mezarında’ ismini verdiği şiiri ile 1926’da birinci heyecanlı adımını ‘Mehmet Rıfat’ ismi ile attı. 15 yaşındaydı. Bir müddet ferdî şiirlerini yazdı. Şekli buydu. Bu şiirler Varlık, Oluş üzere mecmualarda yayımlandı. Ama bu şiirleri gözü gizli yaşadığı yılların sözü olarak tanımladığından vakti geldiğinde kitaplarına almadı. Meğer Kastamonu’dan yolu geçen Faruk Nafiz Çamlıbel’in dahi dikkatinden kaçmamıştı.
Sonra yolları Nazım Hikmet ile kesişti. Rıfat, Nazım’ın şiir tekniğine yeni bir soluk getirdiğine inandığından bir müddet onunla çalıştı. Nazım’ın Bursa Hapishanesi’nden gönderdiği şiirleri Rıfat, ‘İbrahim Sabri’ mahlası ile yayınlıyordu. Ve Nazım da Rıfat Ilgaz’dan laf ederken daima umut doluydu. O denli ki bir devir diliminde Orhan Kemal’e, kendi sesini bulması konusunda örnek gösterdiği isim Rıfat Ilgaz idi. Ve şiirlerini beğendiği isimleri sayarken Rıfat’ın ismi de listedeydi…
“Gençlerin içinde çok beğendiğim şairler var, hepsinin ismini aklımda tutamıyorum, isimleri şimdi nokta etmedi; lakin şiirlerini pek beğeniyorum. Şöyle aklımda kalanları, sıra tefriki yapmadan sayayım: Dinamo, Suat Taşer, Rıfat Ilgaz, A. Kadir, Orhan Kemal, Saffet Irgat vesaire…”
ŞİİR ANLAYIŞI
Ilgaz, ‘Yarenlik’ ismini verdiği birinci şiir kitabını 1943’te çıkardı. II. Dünya Savaşı periyoduydu ve Ilgaz’ın da hocalık yaptığı vakitlerdi. Zatî şiirlerinden uzakta bir tarafta ve yeniden ömründen, etrafından izlerle toplulukçu bir şiir anlayışına yönelmişti. Kendini halktan biri görüyordu ve olduğunun da farkındaydı. O denli ki halkın yaşadığı tüm meseleler, kendisinin de problemiydi. İçinde tüm bunları tanım etmeye karşı inanılmaz bir istek duyuyordu ve bunu anlatmanın en iyi yolu elbette şiirler yazmaktı. İşte ‘Yarenlik’ bu maksattan doğan şiirlerin kitabıydı.
Bilhassa kitapta yan alan ‘Alişim’ ismini verdiği şiirinde topluluğun yüzü, madalyondan yansır üzereydi. Köyden kente göç, emekçi sınıfının durumu, toplumsal gerçekler ve bu gerçeklerin kıskacındaki biricik insan… Şiirlerindeki sade anlatımı ile her şey bu şiirdeydi.
Akabinde 2. şiir kitabı ‘Sınıf’ı da yeniden emsal bir anlayışta yazmıştı ve 1944’te yayımladı. Şiirlerinin bir kısmı kendi mekteplileri ile ilgiliydi. Çok geçmeden hakkında soruşturma başlatılan Ilgaz’ın bu kitabı da toplatıldı. Bu periyotta bir sıhhat sorunu yaşadığından müsaadeli olan Ilgaz, bir müddet saklandı. Sıhhati biraz toparladığında teslim oldu. Cezası 6 ay mahpus oldu. Ilgaz, hapishanede geçen günlerini bu devri, anılarını anlatan bir roman yazdı. Karakteri ‘Mustafa Ural’ ile yaşadıklarını anlatan Ilgaz, romanına ‘Karartma Geceleri’ ismini verdi.
HABABAM SINIFI
Ilgaz, 1952-1960 yılları arasında Tan Gazetesi’nde dizgici, düzeltmen ve röportaj muharriri olarak çalışıyordu. Bu hizmeti devam ederken 1956’da, İlhan Selçuk’un çıkardığı ‘Dolmuş’ mecmuasında ‘Stepne’ takma ismiyle ‘Hababam Sınıfı’, ‘Bizim Koğuş’ ve ‘Don Kişot’ yapıtlarını bir seri formunda okurla paylaşmaya başladı.
Oğlu Aydın, mektepte geçen maceralarını anlatmaya başladığında Ilgaz, Hababam Sınıfı’nın ilhamını bulmuştu. Bu ilhama kendi hocalık devirleri tecrübelerini ekledi ve ortaya çok sevilen bu yapıtı çıkardı. Çok sevilen bu serinin çizimlerini de Turhan Selçuk yapıyordu.
Ve hepsinden öte Stepne mahlasını kullandığı için bu hikâyenin müellifi pek merak ediliyordu. Ilgaz, bir mühlet sonra metinlerini kendi ismiyle toparlayıp yayımladığında, birçok insan buna inanamamıştı. Bununla birlikte bu denli devranın üzerine Ilgaz asıl şöhrete 1959’da yazdığı ‘Hababam Sınıfı’ romanı ile ulaşmıştı. Bu hikâye birinci kere 1966’da, Ulvi Uraz Gösterim Topluluğu’nca sahneye taşındı. 1969’da, İstanbul Tiyatrosu’nda sahnedeydi.
Ve nihayet 1975’te, Ertem Eğilmez’in direktörlüğü ile beyaz perdeye uyarlandı. Devranla hepimiz onları konutlarımızda ağırladık…
Yıllar sonra ‘Rıfat Ilgaz’lı Yıllar’ isimli anı kitabını kaleme alan Mehmet Saydur, Ilgaz’ın Hababam Sınıfı’nı yazma emelini kendine şöyle anlattığını açıklamıştı:
“Hababam Sınıfı bir eğitim yergisidir. Mizah beyazdır, olumludur. Mizahta gülme ana öğe değildir. İsteyen ağlar, isteyen güler. Ben yergi yapıyorum, güldürü bile düşünmüyorum. Hababam Sınıfı’nda üç şeyin yergisi yapışmıştır, kopyanın, ezberin, uydurma hürmetin. Benim mizahım düşündürmeye dayanır. Hababam Sınıfı’nda bize yakışmayan eğitimsel şeylerin yergisini yapıyorum.”
MİZAHÇI RIFAT ILGAZ
Ilgaz, bir aktiflikte yaptığı konuşmada mizahçı cihetini keşfedişini anlatıyordu. Bu husus üzerine uzun uzun düşünmüş, şiirlerini, tüm metinlerini taramaya başlamıştı. Ve ahir sonradan mizahçı olmadığını anladı. Konuşmasının bir kısmı şöyleydi:
“Ben mizahçı olduğumu çok geç anladım. Neden? Hababam Sınıfı’ndan sonra. Baktım ki halk sevdi, gülmeye başlıyor. ‘Ben kendimi yalnız şair zannederdim, mizahçıymışım da…’ dedim kendi kendime. Sonradan düşündüm sanki ben okuduğum edebiyat kolundaki öğretmenlerden mı öğrendim bu mizahı?’ Bir incelemeye başladım, şiirlerimi de aradım. Benim için yapılan bir içtimada Ahmet Gülhan ‘Mıstabey’ şiirimi okudu. Herkes önemli ciddi dinleyecek, tahminen de üzülecek… 2. Dünya Savaşı’ndan, Almanlardan bahsediyorum şiirde… Baktım millet gülüyor. Ben bunu, çok trajik bir vakası anlatayım diye yazmıştım…”
Aslına bakılırsa Ilgaz, başlarda dünyaya şair olmak için geldiğini düşünüyordu. Halbuki bu uzun bir yoldu ve daima en çok kendini keşfe çıkan ara sokaklardı seni çağıran. Onu da çağırdı ve Ilgaz da o davetleri duymazdan gelmedi. Gelgelelim tekrar de şairlik daima baki kalsın istediğinden şiir dışındaki tüm metinlerini mahlas kullanarak yazmaya başlamıştı. Verdiği bir röportajda mizahın beşerde doğuştan olduğunu keşfedişini şöyle açıklamıştı:
“Mizah diye bir yazı çeşidi yoktur. Yazı çeşidi romandır, hikayedir, zaviye metinleridir, anılardır. Mektup bile bir yazı tipidir de mizah bir yazı çeşidi değildir. Çeşit olsaydı tekniği olurdu. Mizah bir biçemdir. Topluluğa bakış açısıdır. Mizah şiir, hikaye, roman olabilir: tıp değil, biçimdir. Mizacımızdan gelen bir özelliktir, bir çeşnidir. Yazı tipleri beceri velev, teknik velev. Bunları sağladın mı muvaffakiyet tamdır. Mizah ne velev? Mizah insanın mizacından geldiği için haber değildir edinilemez. Teknik de değildir. İnsanın yaradılışında bu özellik varsa mizah başarılı olabilir.”
Ilgaz, daima güldürürken düşündüren bir yeteneğe sahip olduğunu keşfetmişti. Arkasında şen kahkahalar ile güldürürken daima kederini yanında taşıyan hikâyeleri, topluluğun derdini dert edinirken dahi bir gülüşü de yanına iliştirdiği şiirleri, romanları ile geçti bu dünyadan…
Uygun ki…
*
Damla Karakuş
[email protected]
Instagram: biyografivekitap
Ensonhaber
