Karadeniz’de gergin günler yaşanıyor.
Rus ordusunun Ukrayna hudutlarındaki hareketliliği devam ediyor.
2014’ten bu yana devam eden Rusya-Ukrayna krizi, Ukrayna’nın doğusundaki Donbas bölgesinde 26 Mart’ta 4 Ukrayna askerinin ölmesi nedeniyle tekrar dünya gündemine geldi.
Krizin nasıl geliştiğine, tarafların ne istediğine, krizin neden çözülemediğine ve krize ait son duruma yakından bakalım:
1- RUSYA İLE UKRAYNA ORTASINDAKİ SORUNUN TEMELİ NEDİR?
Rusya ile eski bir Sovyetler Birliği ülkesi olan Ukrayna‘nın ortası, Kiev idaresinin Avrupa Birliği (AB) ile yakınlaşması üzerine açıldı.
Kiev’de iktidara gelen Rusya yanlısı Viktor Yanukoviç, ülkenin Batı’ya yönelmesini engellemek için 2013 yılında AB Paydaşlık Muahedesi’ni askıya aldığını açıkladı. Bu karar, Ukrayna tarihinde derin krizlerin başlangıcı oldu.
2013 yılını “meydan olayları” ile uğurlayan Ukrayna yeni yılı iç karışıklıkla karşıladı. Bağımsızlık Meydanı’nda aylarca toplanan binlerce Batı yanlısı Yanukoviç’in kararını protesto etti. Rusya yanlılarının da sokaklara çıkmasıyla vakit zaman çatışmalar yaşandı. Olayların denetimden çıkması üzerine devrin Devlet Lideri Viktor Yanukoviç, Rusya’ya kaçmak zorunda kaldı. Coğrafik olarak Avrupa ile Rusya ortasındaki Ukrayna’nın insanları da Rus ve Batı yanlıları olarak kutuplara bölündü.
Olaylar Kırım ve Donbas’a sıçradı. Kırım Parlamentosu askeri üniformalı, üzerlerinde hiçbir sembol ya da simge bulunmayan “silahlı, yeşil adamların” baskısıyla Kırım’ın Rusya’ya ilhakını sağlayacak referandumu yapma kararı aldı. Yerli halk olan Tatarlar ve Ukraynalıların karşı çıkarak katılmadığı 16 Mart 2014’teki tartışmalı referandumun akabinde Kırım, Rusya tarafından yasa dışı ilhak edildi. Rusya yanlılarının işgali Kırım’la da kalmadı. Ukrayna’nın doğusundaki kentlerde Rusya yanlısı ayrılıkçılar kelamda devletlerini ilan etti. Donbas denilen bölgede Rusya yanlılarının yasa dışı idareleri yaklaşık 7 yıldır sürüyor.
2- DONBAS NEDEN KİEV İDARESİNİN DENETİMİNDE DEĞİL?
Ukrayna’da Rus kökenli nüfusun ağır bulunduğu Donetsk ve Lugansk (Donbas) bölgelerinde Şubat 2014’te ayrılıkçı kümeler ağır silahlarla hükümet yanlısı birliklere saldırdı. Ukrayna ordusundan birtakım silahları ele geçiren ayrılıkçılar, Kiev idaresine nazaran, kıymetli silah ve mühimmat dayanağını Rusya’dan gördü.
Ayrılıkçılar kelamda halk oylamalarıyla 11 Mayıs 2014’te Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Lugansk Halk Cumhuriyeti isminde iki farklı kelamda idare oluşturdu.
Kiev idaresinin denetimini kaybettiği Rusya-Ukrayna sonundan Rus askeri araçlar ve ağır silahlar Donbas’a girdi. Rusya’nın inkar ettiği bu durum, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği ve Teşkilatı’nın raporlarında da yer aldı. Rus yanlısı ayrılıkçıların denetimindeki Donetks ve Lugansk bölgeleriyle Kiev ordusunun denetimindeki bölge ortasında cephe çizgisi oluştu. Geçen 7 yıl içinde temas çizgisinde vakit zaman çatışmalar yaşandı ve iki taraftan da can kayıpları oldu.
3- SON GERGİNLİK NASIL BAŞLADI?
Fransa’nın başşehri Paris’te 9 Aralık 2019’da, 3 sene ortadan sonra Normandiya Dörtlüsü Başkanlar Doruğu yapıldı. Ukrayna, Rusya, Almanya ve Fransa devlet liderlerinin iştirakiyle gerçekleşen dorukta, tam ateşkes ve Minsk Mutabakatı’na bağlılık vurgusu yapıldı.
Tepeden sonra azalan çatışmalar, kısa mühlet sonra daha da alevlendi. Krizin tahliline ait Rusya, Ukrayna ve AGİT’ten oluşan Üçlü Temas Kümesi, 27 Temmuz 2020’den itibaren kapsamlı ateşkes kararı aldı. Bu kapsamda 2021 yılına kadar kapsamlı ateşkes ufak çaplı krizlere karşın sürdürüldü.
Fakat bu yıl Rus ordusunun Ukrayna sonuna adeta askeri yığınak yapması, Donbas bölgesinde aslında hiçbir vakit bitmeyen çatışmaları tekrar artırdı. Rusya yanlısı ayrılıkçıların 26 Mart’ta 4 Ukraynalı askeri öldürmesi bölgedeki krizi tepe noktasına çıkardı. Taarruzlar karşısında Ukrayna ordusunun önlemlerini artırması üzerine Rusya, sona ve ilhak edilen Kırım’a asker yığdı.
Ukrayna Genelkurmay Lideri Ruslan Homçak, 30 Mart’ta Ukrayna Parlamentosundan yaptığı konuşmada, Rus Silahlı Kuvvetlerinin askeri tatbikat mazeretiyle Ukrayna hududunun kuzeyi, doğusu ve Kırım’da Rusya’ya ilişkin 28 tabur birlik olduğunu söyledi. Homçak, bu durumun Ukrayna’nın askeri güvenliği için bir tehdit oluşturduğunu kaydetti.
Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov ise “Rusya kendi toprakları içerisinde silahlı kuvvetlerini kendi takdirine bağlı hareket ettiriyor. Bu hiç kimseyi rahatsız etmemeli ve bu hiç kimse için tehdit içermiyor.” tabirlerini kullandı.
Bu açıklamalardan sonra hem Moskova hem de Kiev Donbas etrafına askeri sevkiyatını artırdı.
Ayrıyeten, şubat ayında Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in yakın dostu Viktor Medvedçuk’un denetiminde olduğu sav edilen 3 kanal Rusya tarafından finanse edildiği gerekçesiyle kapatıldı. Ardından de Medvedçuk ve etrafına ekonomik yaptırımlar uygulandı. Bir yandan da ülkede kısa vakit evvel Kırım’ı Kurtarma Stratejisi duyuruldu. Bu gelişmeler de gerginliğin artmasını sağlayan faktörlerden olarak görülüyor.
4- BATININ DURUMU NEDİR?
Moskova’nın, Ukrayna sonuna askeri sevkiyat yapmasına AB ve ABD reaksiyon gösterdi. Batı, Ukrayna’nın egemenliğine ve toprak bütünlüğünü desteklediğini bildirdi.
ABD Lideri Joe Biden, Zelenskiy ile yaptığı telefon görüşmesinde, Rusya’nın Donbas ve Kırım’daki “saldırganlığı” karşısında ABD’nin Ukrayna’ya “sarsılmaz desteğinin” süreceğini tabir etti.
ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin da Ukraynalı mevkidaşıyla yaptığı görüşmede, Rusya’nın “saldırganlığına” karşı Ukrayna’ya takviye vermeye hazır olduklarını belirtti.
İngiltere Başbakanı Boris Johnson, Zelenskiy ile yaptığı görüşmede, ülkesinin Ukrayna’nın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne dayanağını yineledi.
AB Dış Münasebetler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borrell Ukrayna’ya “tereddütsüz destek”lerini söz ederken Rus birliklerinin Ukrayna hududundaki hareketliliği nedeniyle telaşlı olduklarını aktardı.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Rusya’nın Ukrayna’daki askeri faaliyetleri hakkında Zelenskiy ile görüşerek İttifak’ın Ukrayna’nın egemenliği ve toprak bütünlüğüne dayanağını tabir etti.
NATO Askeri Komite Lideri Orgeneral Stuart Peach Ukrayna’ya geldi ve Zelenskiy ve Homçak ile görüştü.
Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov ise Ukrayna’yı ABD ve NATO’nun askeri olarak desteklemesi halinde Rusya’nın kendi güvenliğini sağlamak için ek önlemler alacağını söyledi.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Ukrayna’nın Donbas bölgesinde yeni bir savaşı başlatma tarafındaki teşebbüslerin ülkeyi yok edeceğini söyledi.
5- TARAFLAR NE İSTİYOR?
Rus yanlısı ayrılıkçılarla Kiev idaresi ortasında devam eden çatışmaları durdurmak için 2014 ve 2015’te Minsk Mutabakatları imzalandı.
Mutabakatlara nazaran, bölgede ateşkes sağlanacak, esir takası yapılacak, Kiev idaresi merkezi gücünü azaltarak mahallî idarelerin yetkilerini artıracak ve Donbas’a özel statü sağlayacak anayasa değişikliği yapacaktı. Rus yanlısı ayrılıkçılar ise Ukrayna-Rusya sonunun denetimini devlete geri verecek, bölgedeki silahlarını çekecekti. Lakin bugüne kadar iki tarafın karşılıklı birbirini ateşkesi ihlal ettiğini suçlamasıyla mutabakatların yürürlüğe konması aksadı.
Rusya Donbas’a Ukrayna anayasasında Donbas’a özel statü sağlayacak değişiklikte ısrarcı olurken Ukrayna tarafında bu türlü bir değişikliğin ülkeyi bölünmeye sürükleme ihtimaline rağmen kuşkuyla karşılanıyor.
Bir yandan da Moskova krizi Ukrayna’nın iç savaşı olarak göstermeye ve Kiev’i ayrılıkçılarla görüştürüp krizde kendisini taraf olmaktan çıkarmak istiyor, bu durum Ukrayna tarafından kabul edilmiyor.
Zelenskiy, Stoltenberg’le yaptığı görüşmede, NATO Üyeliği Hareket Planı verilmesinin kıymetine dikkati çekerek NATO’nun Donbas’taki savaşı bitirmek için tek yol olduğunu belirtti.
Ukrayna 2020’de NATO genişletilmiş fırsatlar partneri statüsünü almıştı. Toprak bütünlüğünü sağlamak isteyen Kiev, bu sorunun tahlili için de bir an evvel NATO Üyelik Hareket Planı almak ve üyelik görüşmelerini başlatmak istiyor.
Bu kapsamda Rusya Ukrayna’nın NATO’ya girmesini kendisi için tehdit olarak görüyor ve bunu istemiyor.
15 Şubat 2020 prestijiyle Ukrayna ordusundan 4 bin 100, ayrılıkçılardan 5 bin 650, 3 bin 350 de sivil olarak 13 binden fazla kişinin hayatını kaybettiği çatışmalar hala sürüyor.
Ensonhaber
