Türkan Şoray, hepimizin tanıdığı özel isimlerden biri; Yeşilçam’ın Sultan’ı! Sizin hatırınızda en çok hangi karakterle var, bilemiyorum; lakin ben onu ‘Selvi Boylum Al Yazmalım’ın Asya’sı olarak hatırlıyorum daima. Cengiz Aytmatov’un kaleminden dökülmüş, Selvi Boylum Al Yazmalım. Edebiyatı, sinemada böylesine güçlü gördüğümüz pek çok çalışma var. Yeşilçam’da seyahatinin akabinde bugün geldiği tecrübeli noktada oyuncu, direktör ve senarist unvanları üzerine çalışmış Şoray, verdiği röportajda sinema üzerine bir edebiyat eleştirisi yapmış.
Ayrıyeten mecmuada yer alan yazı ve şiirlerin de yanında ‘Yükselen Bir Bedel Olarak Vasat’ isimli bir belge da var. Evrakta yazılarıyla Mehmet Özkan, Pelin Kıvrak, Gülüş G. Türkmen, İrem Kargıoğlu Şüküran, Selçuk Orhan ve Alper Çeker yer alıyor…
Mevzumuza dönecek olursak, daha evvel kısımlara ayırarak bir sinemaya uyarlanmış Türk romanları evrakı hazırlamıştım. Sinemaya uyarlanan birinci romandan (1902’de, George Melies filmi “Aya Yolculuk”(La Voyage Dand la Lune)) bahsederken şöyle başlamışım yazmaya:
“Edebiyat da, sinema da beşere bir hayali sunuyor. Sinemada sözcüklerin yerini manzara alıyor. Şüphesiz tekrar edebiyattan besleniyor…”
Şoray da, sanatın her kolunun aslında edebiyattan beslendiğini, ‘kitapların insanın ruhuna girdiğini ve toplumu, insanı tanıttığını’ vurguluyor.
Şoray’ın, yayımcılığında 87. Yılını dolduran Varlık Dergisi’nin 1354. Sayısında (Temmuz) Burak Süme’ye verdiği röportajdan birtakım başlıklarla Türkan Şoray’ın gözünden sinemada edebiyatı gözlemlerken, biraz da unutulmaya yüz tutmuş bilgileri hatırlamak, edebiyat üzerine konuşalım istiyorum şimdi…
Bu ortada sinemaya uyarlanan Türk romanları belgemi okumak isterseniz:
EDEBİYATLA, DOSTOYEVSKI İLE TANIŞTI
Türkan, çocuk yaşlarda birinci kere Dostoyevski’den ‘Ezilenler’i okuyarak tanışmıştı edebiyatla. ‘Bu kitap beni düşünmeye ve sorgulamaya itmişti.’ Diye anlatıyordu. Bununla birlikte bir genç kızken el yazısı ile yazdığı bir şiir defteri de vardı.
Şöyle anlatıyor bugünleri:
“Edgar Allan Poe’nun ‘Annabel Lee’ şiirini okur okur, ağlardım. Nazım Hikmet’in dizeleri de beni çok etkilemiştir. O nedenle şiir ve edebiyat daima hayatımda oldu.”
Sonra yolu sinema ile kesişti ve edebiyat da daima bir kesimi oldu. Anıları da bu tarafta şekillendi. Türk sinemasında Reşat Nuri’nin ‘Çalıkuşu’ yapıtı pek çok sefer beyazperdeye uyarlandı. Şoray, ‘Feride’ karakterine hayat veren birinci aktris idi. Örneğin röportajda bu rolü ile ilgili anılarını şöyle anlatıyor:
“Filmin bir sahnesinde ‘Sevgi ve şefkat denen şeyde ne mucizeler var, ya Rabbim!’ repliğini veriyordum. Sinemanın rejisörü Osman Seden, bu sahneleri çekerken bana ‘Bak Türkan, bu repliğin bedelini vererek, çok iyi oyna.’ demişti. Bu kelamlar hayatım boyunca benim rehberim oldu adeta. Bütün çevirdiğim sinemalarda, tahminen özel hayatımda da sevgi ve şefkat daima hissettiğim hisler oldu. Ortadan yıllar geçti ve Atıf Yılmaz ile ‘Selvi Boylum Al Yazmalım’ diye bir sinema çevirdik. Oradaki ‘Sevgi emekti…’ sözcüğü de sevgiye orijinal bir boyut getirmişti.”
Edebiyattan çok kelam ederken bir de Şoray’ın mesleğini oluşturan oyunculuk kısmı var olağan. Şoray, oynadığı karakterlere nasıl hayat verdiğini anlatırken karakterlerin acısını hissettiğini ve o denli aktardığını da şöyle anlatıyor:
“İçim cız etmeden oynayamıyorum. Bu nedenle bayağı bir konsantrasyon devri geçiriyorum. Esasen kameranın o sesi (şimdi sessiz çekiliyor) benim için bir büyüydü. Direktör ‘Evet, hazırız, kamera!’ dediğinde kameradan bir ses çıkar. Süper bir sestir ve bana itici güçtür. O sesi duyduğum vakit yapamayacağım hiçbir şey yoktu. O sesle birlikte adeta refleks halinde karaktere ilişkin hislerim uyanırdı. Mesela sahne bittikten sonra bir mühlet kendime gelemiyordum. Yani sinema mühleti içerisinde canlandırdığım bayanın dramını nitekim üstümden atamıyordum. Oynadığım o kadar bayanın kederi, zahmeti, acısı, neler yaşadıysa daima bu türlü içimde birikti.”
SİNEMA,EDEBİ KÂĞITLARIN GÖRSELLİĞE DÖKÜLMÜŞ HALİDİR
Türk sinemasında pek çok edebi yapıtın başkarakterine hayat veren ve sanatın her kolunun aslında edebiyat uzantılı olduğunu lisana getiren Türkan Şoray, edebiyatın yansıyan yüzünden sinemayı şöyle tanımlıyor:
“Sinema, edebi kâğıtların görselliğe dökülmüş halidir.”
Ve gururlanışını aktararak devam ediyor konuşmasına:
“Sinema edebiyattan çok yararlandı. Birçok klasik roman sinemaya çekildi. Birinci ‘Çalıkuşu’nda (1966) oynamak benim için bir gururdu. Peride Celal’in ‘Ada’sını da (1988) ben önermiştim tekrar…”
Edebiyat ve sinema ortasında kopmaz bağlar var artık. ‘Aya Yolculuk’tan bu yana edebiyat ve sinema ortasında kurulmuş köprünün yüz yılı aşan geçmişinde, Türkiye’de direktörlerin radarına takılan pek çok özel müellif olmuş. Halide Edip Adıvar, Sait Faik Abasıyanık, Orhan Kemal, Reşat Nuri Güntekin… kimler yok ki listede… Şoray, Halide Edip Adıvar’dan ‘Sinekli Bakkal’, Sait Faik Abasıyanık’ın ‘Menekşeli Vadi’sinden uyarlanan ‘Vesikalı Yarim’, Orhan Kemal’den ‘Hanımın Çiftliği’, Reşat Nuri Güntekin’den ‘Çalıkuşu’ üzere pek çok bedelli uyarlamada yer almıştı.
Orhan Kemal, ‘Sinemacılar Dönemi’ diye isimlendirilen savaş sonrası periyotta, kalemi kuvvetli özel isimlerden biriydi. 1950’lerde sinema kıssaları ve senaryolarla sinemaya katkısını sunan Kemal, 1960’lardan sonra roman ve öyküler ile sinemada özel bir yer kazanmıştı. Bilhassa Orhan Kemal’in yapıtlarını çok sevdiğinin üzerinde duran Şoray, ‘Evlerden Biri’ romanını sinemaya uyarlama isteğinden de bahsediyor. Şöyle diyor Kemal’in edebiyatı için:
“O sıradan insanların dünyasını o denli hoş anlatıyor ki…”
Edebiyatın dünyamızı güzelleştirmesine değinirken de şunları söylüyor:
“Birçok Kerime Ender yapıtında de çok şükür oynadım. Zira edebiyat bizim hayatımızın bir modülü, dünyayı güzelleştiriyor. Günlük yaşantımda da çok kitap okuyorum. Her gün gazeteleri takip ediyorum. Konutumda büyük bir kütüphanem var. Birtakım muharrirlerin kitaplarını tekrar tekrar açar okurum.”
*
Damla Karakuş
Instagram: biyografivekitap
Ensonhaber
