İlgili bakanlıklar tarafından üzerinde çalışılan yeni tamamlayıcı emeklilik sigortası sistemi (TES), vatandaşlar tarafından merak konusu oldu.
Gözler ise bu çalışmanın detaylarına çevrildi.
TES sistemi, emeklilikte oluşacak gelir kaybını telafi edecek, çalışma periyodundaki ömür standartlarını muhafazayı sağlayacak ek emeklilik gelirinin oluşmasını ve hane halkı tasarruflarının artırılmasını amaçlayan bir sistem olarak kurgulandı.
Çalışan, patron ve devlet tarafından, çalışanın ferdî hesabına yapılacak nakdi eklerin emeklilik yatırım fonlarında yatırıma yönlendirileceği ve bu fonların seçiminin ve birikimlerin fonlar arasındaki dağılımının çalışan tarafından yapılacağı bir 2. basamak emeklilik sistemi olarak planlandı.
SİSTEM 2022’DE HAZIR HALE GELECEK
Sistem 1 Ocak 2022 itibarıyla başlayacak ve tüm hususî kesim çalışanları yeni sisteme girecek. Kapsam dahilindeki tüm çalışanlar karma TES’e dahil olacak, sonra dileyen kişi isteğe bağlı TES’e geçiş yapabilecek.
KIDEM HAKLARI KORUNACAK
Kanunun yürürlüğe girmesiyle tüm çalışanların kıdem tazminatına tabi geçmiş periyoda ait hakları tıpkı halde korunacak. Çalışanın bu tarihten evvelki çalışma mühletlerine ait kıdem tazminatına ait hakları garantiye alınarak, karma TES’e geçiş yapılacak.
Münasebetiyle 1 Ocak 2022’den sonra kıdem tazminatını hak edecek halde işten ayrılan çalışan, geçmiş kıdem tazminatını alabilecek, ayrıyeten yeni sisteme bir aktarım yapılmayacak.
Kıdem tazminatı sisteminde brüt fiyatının yüzde 8,33’ünü kıdem tazminatı olarak alan emekçi, karma TES’te yüzde 5,33’ü kıdem tazminatı, yüzde 3’ü patron eği olmak üzere yekunda yüzde 8,33’lük hakka sahip olacak. Yüzde 3’lük patron eği ferdi fon hesabında toplanacak.
Mevcut durumda çalışan istifa ettiğinde yüzde 8,33’lük kıdem hakkının tümü yanarken, karma TES’te ferdî fon hesabındaki yüzde 3’lük hakkı saklı kalacak. Çalışanların karma TES’e geçmeden evvelki kıdem tazminatı hakkı da saklı olacağından rastgele bir hak kaybı laf konusu olmayacak.
İsteğe bağlı TES kapsamında kişisel fon hesabında biriken fiyat, çalışanın kimi istisnalar dışında her durumda ve birebir iş alanında 1 yıldan ziyade çalışması kaydıyla işten kendisi ayrılması koşullarında da kazanılmış hakkı olacak.
TABAN FIYATLI EMEKLİNİN ALACAĞI MEBLAĞ DEĞİŞECEK
Taban ücretlilerin emeklilik aylığı, emeklilik yaşı gelmeden evvel sistemden kısmi çekiş hakkını kullanma yılı ve nispetine, emekli olduğu periyotta toplu para çekecek ise toplu çıkış orantısına, çalışanın karma sistemde mi kalacağı yahut isteğe bağlı sisteme mi iştirak sağlayacağına, isteğe bağlı TES’e geçiş yaparsa sistemde kalış vadesine nazaran değişecek.
Bir taban fiyatlı 25 yıl çalışma mühletini isteğe bağlı TES’te geçirdiğinde ferdi fon hesabında 68 bin lira birikecek. Şayet ferdî fon hesabında biriken meblağdan toplu ödeme almazsa, kendisine 15 yıl boyunca yaklaşık olarak 461 lira emekli aylığı ödenecek.
Taban fiyatlı 25 yıl çalışma mühletini karma TES’te geçirdiğinde, ferdi fon hesabında 37 bin lira birikecek. Ferdi fon hesabında biriken fondan toplu ödeme almazsa, kendisine 15 yıl boyunca bu sistemden yaklaşık 251 lira emekli aylığı ödenecek.
FERDI FON HESABINDAKİ MEBLAĞ KORUNACAK
Çalışan haklı fesih sebebi dışında işten çıkarılır yahut istifa ederse kişisel fon hesabında çalıştığı son firmadaki devrine ilişkin biriken fiyatı motamot korunacak. Çalışma mühleti bir yıldan ziyade ise iş yahut hizmet akdi ahlak ve iyi niyet kurallarına uyulmadığı hallerde feshedilen çalışanın, son firmasındaki çalışma müddeti için oluşan patron ek hakkı ve devlet eğinin fonda biriken meblağının yüzde 50’si ferdi fon hesabında korunurken yüzde 50’si TES sigorta hesabına aktarılacak.
Bu meblağ, varsa türel süreç katılaşana kadar çalışanın hesabında blokeli olarak bekletilecek. Bir yıldan daha az müddette iş yahut hizmet akdi feshedilen yahut istifa ederek işten ayrılan çalışanın patron ek behresi ve devlet eği TES sigorta hesabına aktarılacak ve bu meblağ, varsa tüzel süreç katılaşıncaya kadar çalışanın hesabında blokeli olarak tutulacak.
Kişinin OKS hesabı, varsa dilediği takdirde OKS kapsamında kalabilecek. BES ve OKS sistemi tercih edenler için sürecek.
VERGİ DESTEĞİ SAĞLANACAK
Kapsamdaki tüm çalışanların fiyatlarından, minimum fiyat üzerinden hesaplanan damga vergisi kadar indirim yapılacak. Minimum fiyatın üzerinde fiyat alan şahıslar, çalışan eğini yüzde 6’ya kadar artırabilecek.
Bu durumda zarurî çalışan eğine ek olarak yatırılan ek, minimum fiyatın yüzde 25’ini geçmemek üzere gelir vergisi matrahından indirilecek.
DEVLET EĞI UYGULANACAK
Karma TES’te yüzde 5,33’lük kıdem hakkı ve yüzde 3 patron eği alınırken, isteğe bağlı TES’te yüzde 4 patron eğinin yanı sıra yüzde 1 (asgari prime esas yarar üzerinden) devlet eği uygulanacak.
Sistemde çalışan eği, ek hakkına esas aylık karı minimum fiyat olan çalışanlar için yüzde 0,5, ek hissesine esas aylık karı taban fiyatla minimum fiyatın iki katına kadar olan çalışanlar için yüzde 1,5, ek hissesine esas aylık çıkarı taban fiyatın iki katından çokça olan çalışanlar için yüzde 2,5 olarak belirlendi. Çalışanın talepte bulunması halinde, çalışan ek behresi, ek hakkına esas aylık yararın yüzde 6’sına kadar artırılabilecek.
SİGORTA MECBURILIĞI
Emeklilik şirketlerine, prim alacaklarını sigorta ettirme mecburiliği getirilecek.
Ayrıyeten ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve gibisi sebepler kapsamında işten çıkarılmış yahut 1 yıldan az çalıştığı iş konumundan istifa ederek ayrılmış çalışanlara ilişkin TES sigorta hesabına aktarılan meblağlar da sigorta gayesiyle kullanılacak.
Öte yandan, çalışan fon seçimini kendisi yapacak, gerçek getiri buna nazaran oluşacak.
BİRİKİMLER İSTİFA DURUMUNDA DA ÖDENECEK
Personel şayet bir yıldan az çalıştığı işinden istifa ederse, sadece çalışan eği ferdî fon hesabında kalacak.
Bir yıldan uzun vadeli çalışılan işlerden istifa yoluyla ayrılma durumunda, ferdi fon hesabına ödenen primler hiçbir sürece tabi tutulmadan kayıpsız formda hesapta yan almaya ve fonlarda nemalanmaya devam edecek. Çalışan, sistemden çıkış koşullarına bağlı olarak kısmi çıkış yahut emeklilik yaşında bunu alabilecek.
KISMİ ÇIKIŞ KAIDELERI
60 yaşını doldurmamış iştirakçilere, talep edilmesi halinde, bir keze mahsus olmak üzere evlilik, bir sefere mahsus olmak üzere işsiz kalınması, birinci konut edinimi ve ağır hastalık üzere sebeplerin her biri için, müracaat tarihindeki ferdî emeklilik hesabındaki birikim meblağının yüzde 10’unu ve çoklu yararlanım halinde kısmi çekiş hallerinin tamamı için her halükarda kısmi çıkış orantısının yüzde 20’sini geçmemek üzere defaten ödeme yapılabilecek.
BÜSBÜTÜN ÇIKIŞ KAIDELERI
Cayma ve ayrılma hakkı bulundurmayan bu sistemden büsbütün çıkış, emeklilik devri sona erdiğinde, çalışanın irtihali yahut maluliyet durumlarında olacak.
Çalışan, emekli olduğunda kendisine bağlanacak aylık vadesi bittiğinde sistemden çıkmış olacak.
DEVLET EĞI ÖDEME PERİYOTLARI
Ferdî hesaplara devlet eği ödemesi nakit olarak yapılacak. Ödeme, çalışılan ve patron ile çalışan ek haklarının sisteme aktarıldığı ayı takip eden ayın sonuna kadar gerçekleştirilecek.
SGK SİSTEMİNDEN AYRIŞIYOR
TES, 2. basamak emeklilik sistemi olarak kurgulandığı için Içtimaî Güvenlik Kurumu (SGK) kapsamındaki 1. sütun emeklilik sistemiyle ayrışıyor. Çalışan emeklilik yaşı geldiğinde SGK’den emekli olacak, ayrıyeten 60 yaşına geldiğinde TES kapsamında 2. emekli aylığını alacak. Kişi, iki emekli aylığını da rastgele bir kesinti, oransal azalma olmadan birebir anda alabilecek.
MÜHLET KOŞULU YOK
Tamamlayıcı emeklilik yaşı 60 olarak belirlendi, ama emekli olmak için rastgele bir mühlet kuralı bulunmuyor. Çalışan ismine ödenen ekler kişinin kişisel fon hesabında mahal aldığı için her çalışan, emeklilik yaşını doldurduğunda hesabındaki birikime hak kazanmış olacak.
Farklı bir deyişle; 5 yıl çalışana da 30 yıl çalışana da 60 yaşını doldurduğunda ferdî fon hesabındaki birikim kapsamında ödeme yapılacak.
YÜZDE 25’İNE KADAR TOPLU ÖDEME
Çalışan bir gün bile çalışmış olsa ferdî fon hesabındaki hakkı saklı olacak. Patron tarafından işten çıkarılmış olsa bir günlük çalışması karşılığı TES eği hesabında duracak.
Kişi emekli olduğunda, hesabında biriken meblağın yüzde 25’ine kadar toplu ödeme alabilecek. Kişisel fon hesabında kalan meblağ aylık olarak ödenecek.
Ensonhaber
