Suriye’deki iç savaş 11’inci yılında…
17 Aralık 2010’da Tunus’ta başlayan Arap Baharı, birkaç ay sonra Suriye’ye sıçradı.
15 Mart 2011’de ülkenin güneyindeki Dera vilayetinde bir küme öğrencinin okul duvarına, “Ey hekim (Beşşar Esed) artık sıra sana geldi” yazmasıyla başlayan halk ayaklanması yerini dinmeyen kan ve gözyaşına bıraktı.
SOKAK HAREKETİ İÇ SAVAŞA DÖNÜŞTÜ
Islahat talebiyle sokaklara dökülen binlerce kişinin sayısı katlanırken, şovlar kısa müddette ülkenin öteki vilayetlerine de sıçradı.
İktidarın değişmesini talep eden halkı “terörist” ilan eden Esed rejimi ise varlığını korumak için askerlerini ve güvenlik güçlerini harekete geçirdi.
Rejimin güç kullanması, barışçıl halk şovlarının iç savaşa dönüşmesine yol açtı. Gerçekten Esed rejimi güçleri ile Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) ismi altında toplanan askeri muhalif kümeler ortasında 2012’den itibaren silahlı çatışmalar başladı.
2012’nin sonunda iktidardan düşmesi an sorunu görülen Esed’in yardımına İran ve Lübnan Hizbullah’ı yetişti. Rejim 2013 baharından itibaren muhaliflere karşı istikrar kurmaya başladı. Rusya’nın Eylül 2015’in sonunda savaşa katılmasıyla iç savaşın seyri rejimin lehine çevrildi.
İran dayanaklı terörist kümeler ve Rusya’nın art çıktığı rejim güçleri, kaybettikleri toprakların büyük bir kısmına ağır ataklar ve ablukalar yoluyla tekrar hakim oldu.
MİLYONLARCA SİVİL YERİNDEN OLDU
Birleşmiş Milletler (BM) yetkililerinin, kimyasal silah kullanma, halkı açlığa sürükleme, tehcir, ablukaya alma, keyfi tutuklama ve azap üzere savaş cürümlerinin işlendiğine dikkati çektiği iç savaşta, yüz binlerce sivil hayatını kaybetti.
2011 öncesi nüfusu 22-23 milyon civarındaki ülkede, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin datalarına nazaran, 6,6 milyon Suriyeli ülkesini terk etmek zorunda kaldı. Bu bireylerin yaklaşık 3,6 milyonuna Türkiye tek başına konut sahipliği yapıyor.
Birleşmiş Milletler İnsani Yardım Uyum Ofisi’ne (OCHA) nazaran 6 milyon 702 bin kişi ise ülke içinde yerinden edilirken, Suriye’de en az 13 milyon sivil insani yardımlara muhtaç hale geldi.
ÜLKE TOPRAKLARINDAKİ HAKİMİYET DURUMU
Türkiye ve Rusya’nın 5 Mart 2020’de vardığı mutabakatın akabinde geçen müddette çatışan tarafların ülke toprakları üzerindeki hakimiyet durumu değişmedi.
Rejim ve destekçileri, güneydeki Dera, Kuneytra vilayetlerini, başşehir Şam’ı, Doğu Akdeniz kıyısındaki Lazkiye ve Tartus’u ve ülkenin orta bölümündeki Humus’u tümüyle elinde tutuyor. Ülkenin orta kısımdaki Hama, kuzeydeki Halep ve doğudaki Deyrizor vilayetlerinin merkezine de rejim güçleri hakim. Bu bölgeler, ülkenin yüzde 60’ından fazlasına tekabül ediyor.
Muhalifler ise İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi’nde, Fırat Kalkanı Harekatı bölgesi, Zeytin Kısmı Harekatı’yla terörden temizlenen Afrin ilçesi, Fırat Irmağı’nın doğusunda Barış Pınarı Harekatı’yla kurtarılan Tel Abyad ve Rasulayn ilçelerinde varlık gösteriyor.
ABD’nin takviyesini alan terör örgütü YPG/PKK, ülkenin kuzeyindeki Münbiç ve Tel Rıfat ilçeleri ile Fırat’ın doğusundaki bölgeleri işgalinde tutuyor.
Terör örgütü DEAŞ ise Humus çölü olarak bilinen ve Esed rejimi kuşatmasındaki küçük bölgede varlığını sürdürüyor.
İDLİB’DE 1 YILLIK ATEŞKES
Türkiye, Rusya ve İran’ın katıldığı, 4-5 Mayıs 2017’deki Astana toplantısında, İdlib ve komşu vilayetlerin (Lazkiye, Hama ve Halep vilayetleri) birtakım bölgeleri, Humus ilinin kuzeyi, başşehir Şam’daki Doğu Guta ile ülkenin güney bölgeleri (Dera ve Kuneytra vilayetleri) olmak üzere 4 “Gerginliği Azaltma Bölgesi” oluşturulmuştu.
Lakin rejim ve İran dayanaklı teröristler, Rusya’nın hava dayanağıyla 4 bölgeden 3’ünü ele geçirip İdlib’e yönelmiş, Mayıs 2019’da tüm bölgeyi ele geçirmek için operasyonlara başlamıştı. Böylelikle rejim güçleri, İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi içinde çok sayıda büyük yerleşimi ele geçirmişti.
Türkiye ve Rusya ortasında 5 Mart 2020’de Moskova’da yeni bir mutabakat sağlandı. Göç datalarına ait çalışmalar yürüten Suriye Müdahale Koordinatörlüğü’ne nazaran, yürürlüğe giren ateşkesin üzerinden geçen bir yılda en az 282 bin 500 sivil meskenine döndü.
Rejim güçlerinin vakit zaman ihlal ettiği ateşkes büyük ölçüde korunuyor. 2017-2020 periyodunda yaklaşık 2 milyon sivil, Rusya ve rejim güçlerinin akınlarında Türkiye hududuna yakın bölgelere göç etmek zorunda kaldı.
EKONOMİK KRİZ DERİNLEŞİYOR
Esed rejimi ve destekçilerinin iç savaşta kaynakları kullanarak iktisat altyapısını yok etmesi, ülkeyi darboğaza soktu.
Yüksek enflasyon nedeniyle Ocak 2021 sonunda 5 bin liralık yeni banknot basan Esed rejimi, denetim ettiği bölgelerde halkın temel gereksinimlerini karşılamıyor.
Ülke iktisadının denetimini yitiren rejim, son aylarda derinleşen ekmek ve yakıt kriziyle de çaba edemiyor.
Esed rejiminin işlediği insanlığa karşı hatalar karşısında ABD ve Avrupa tarafından ekonomik yaptırımlara maruz kalması, Suriye Lirası’nın süratle bedel kaybetmesine yol açtı.
İç savaş öncesinde 1 dolar yaklaşık 50 Suriye Lirası’na denk gelirken, bugün 1 dolar yaklaşık 4000 Suriye Lirası’na tekabül ediyor. Suriye lirası iç savaşın başladığı Mart 2011’den bu yana dolar karşısında neredeyse 80 kat bedel kaybetti.
REJİM ANAYASA KOMİTESİ’NİN ÇALIŞMALARINA MANİ OLUYOR
Siyasi tahlil süreci, 30 Haziran 2012’de İsviçre’nin Cenevre kentinde, BM nezaretinde başlamış, fakat rejimin uzlaşmaz hali sebebiyle sonuçsuz kalmıştı.
Suriye’deki iç savaşın son bulması ve ateşkesin kalıcı hale gelmesi için Kazakistan’ın başşehri Parıltı Sultan’da Ocak 2017’den Türkiye, Rusya ve İran garantörlüğünde düzenlenen görüşmelerde, Gerginliği Azaltma Bölgeleri dışında alınan bir başka sonuç da Anayasa Komitesi oluşturulması oldu.
İsviçre’nin Cenevre kentinde birinci sefer 30 Ekim 2019’da toplanan komitenin görüşmeleri de Esed rejiminin tavrı nedeniyle çıkmaza giriyor.
Gerçekten 25-29 Ocak 2021’de bir ortaya gelen komitenin 5’inci tıp toplantısı da rejimin anlaşmaz hali ve ciddiyetsizliği nedeniyle başarısızlıkla sonuçlanmıştı.
Muhalefet kanadı ise siyasi tahlilden kaçan Esed rejimine “yeterli baskının yapılmadığı” şikayetini sık sık lisana getiriyor.
İÇ SAVAŞIN AĞIR BİLANÇOSU
Suriye Müdahale Koordinatörlüğü datalarına nazaran, rejim ve destekçileri, ele geçirdikleri bölgelerden 14 Mart-31 Temmuz 2018’de birden fazla sivil, 128 bin 926 kişiyi zorla göç ettirdi.
Suriye İnsan Hakları Ağı’nın (SNHR) AA muhabiriyle paylaştığı rapora nazaran, Esed rejimi, keyfi olarak alıkoyduğu şahıslardan 14 bin 315’i azap ederek öldürdü. Muhalif kaynaklara nazaran, Esed rejimi güçleri iç savaşın başlamasından bu yana yaklaşık 400 bin kişiyi hala alıkoyuyor.
İç savaşta sıhhat tesislerinin en az 863 sefer çatışan taraflarca maksat alındığı söz edilen raporda, en az 859 sıhhat çalışanının öldürüldüğü kaydedildi.
Rapora nazaran, iç savaşta 1411’i Esed rejimi ve Rusya tarafından olmak üzere en az 1584 okul ataklara maruz kaldı.
Bu müddette ortalarında en az 709 medya çalışanı katledildi.
Esed rejimi, iç savaşın başlamasının akabinde muhaliflerin denetimindeki yerleşimlere 217 kere kimyasal silah saldırısı düzenledi.
Birinci kimyasal silah saldırısını Aralık 2012 yılında Humus’un Beyyada semtinde gerçekleştiren rejim, en son saldırısını ise 19 Mayıs 2019’da Lazkiye’ye bağlı Kebine köyüne düzenledi.
Esed rejiminin başşehir Şam’ın Doğu Guta bölgesinde 21 Ağustos 2013’te 1400’ün üzerinde sivili öldürdüğü kimyasal silah saldırısı hafızalarda yer edindi.
ABD VE RUSYA KELAMLARINDA DURMUYOR
Türkiye, 9 Ekim 2019’da başlattığı Barış Pınarı Harekatı sürerken ABD ve Rusya ile farklı ayrı mutabakatlar yaptı.
Harekatın inançlı bölge olarak tesis ettiği, Türkiye sonundan itibaren 30 kilometre derinlikteki alandan YPG/PKK’nın çekileceğini vadeden ABD, kelamını tutmadı.
Rusya da 23 Ekim 2019’den itibaren Rus askeri polisi ve rejim güçlerinin YPG/PKK’lı teröristlerin silahlarıyla Türkiye-Suriye sonundan itibaren 30 kilometrenin dışına çıkarılmasını temin etmek üzere, Barış Pınarı Harekatı bölgesinin dışında kalan Türkiye-Suriye sonunun Suriye tarafına, gireceklerini taahhüt etmişti.
Ruslar, YPG/PKK’lı teröristlerin de silahlarıyla Münbiç ve Tel Rıfat’tan da çıkarılacağı vaadinde bulundu.
Fakat YPG/PKK, kelam konusu mutabakatlara karşın, belirlenen sonlardan ve bölgelerden çekilmeyerek işgalini sürdürüyor.
10 YILLIK KANLI İÇ SAVAŞIN KRONOLOJİSİ
15 Mart 2011: Suriye iç savaşı, ülkenin güneyindeki Dera vilayetinde bir küme gencin düzenlediği rejim tersi barışçıl şovlarla başladı. Şovlar süratle ülke geneline yayıldı.
Ocak-Şubat 2012: Rejim-muhalifler ortasındaki çatışmalar şiddetlendi.
26 Nisan 2011: Rejim ordusu, ayaklanmanın fitilinin ateşlendiği Dera’ya girdi.
30 Haziran 2012: Cenevre’de siyasi geçiş müzakereleri başladı.
Temmuz-Aralık 2012: Terör örgütü YPG/PKK, Aynularab (Kobani) ve Afrin ilçeleri ile Haseke’nin Amude ilçesini çatışmadan rejimden devraldı.
Mayıs 2013: Türkiye, ABD’ye Suriye’de uçuşa yasak bölge ilan edilmesi, siviller için inançlı bölge oluşturulması ve koalisyon güçleriyle ortak kara operasyonu yapılmasından oluşan 3 kademeli plan sundu.
21 Ağustos 2013: Esed rejimi, Doğu Guta’da 1400’den fazla sivili kimyasal silah ile katletti. ABD, askeri müdahaleye yanaşmayarak Rusya’yla rejimin kimyasal silahlarını imha için muahedeye vardı.
Ocak 2014: Rejimin çökmeye başlaması üzerine İran, Şii milisleri Suriye’ye sokmaya başladı. DEAŞ, Rakka’yı muhaliflerden aldı.
30 Haziran 2014: DEAŞ, kelamda hilafet ilan etti.
22 Eylül 2014: ABD öncülüğündeki koalisyon, DEAŞ’a hava saldırısı başlattı.
26 Ocak 2015: YPG/PKK, ABD’nin 4 ay süren ağır hava dayanağıyla Aynularab’ı DEAŞ’tan aldı. Böylelikle ABD-YPG/PKK ittifakı başladı.
Mart 2015: İdlib, muhaliflerin eline geçti.
21 Mayıs 2015: DEAŞ, Tedmur (Palmira) kentini ele geçirerek Suriye’nin yaklaşık yarısında hakimiyet sağladı.
30 Eylül 2015: Rusya, iç savaşa direkt müdahil oldu. Rejime sağladığı hava dayanağıyla muhalifleri köşeye sıkıştırdı.
18 Aralık 2015: BMGK, 2254 sayılı kararını kabul etti. Siyasi geçişin yol haritası belirlendi.
24 Ağustos 2016: Türk Silahlı Kuvvetleri ve Suriye Ulusal Ordusu, Fırat Kalkanı Harekatı’nı başlattı. Suriye’nin kuzeyinde 2 bin 55 kilometrekare alan, DEAŞ’tan temizledi.
23-24 Ocak 2017: Türkiye ve Rusya’nın teşebbüsüyle birinci Astana toplantısı yapıldı.
23 Şubat-4 Mart 2017: Astana süreci sayesinde, bir yıldan sonra Cenevre’de rejim ve muhalefet ortasında görüşmeler tekrar başladı.
4 Nisan 2017: Rejim, Han Şeyhun beldesinde düzenlediği kimyasal silah taarruzunda en az 100 sivili öldürdü.
Ekim 2017: Terör örgütü DEAŞ çekilerek, Rakka ve Deyrizor’un büyük kısmını terör örgütü YPG/PKK’ya teslim etti.
Kasım 2017: Rejimin Doğu Guta ablukası sıkılaştı. Yüz binlerce sivil iç savaşın en büyük insani krizini yaşadı.
Ocak 2018: Türkiye, Afrin’deki terör örgütleri YPG/PKK-DEAŞ’a karşı Zeytin Kısmı Harekatı’nı başlattı.
30-31 Ocak 2018: Soçi’de Ulusal Diyalog Kongresi düzenlendi. Anayasa Komitesi kurulması kararı alındı.
14 Mart- 24 Nisan 2018: Doğu Guta’dan zarurî tahliyeler yapıldı. Bölge rejimin eline geçti.
6 Nisan 2018: Rejim, 10 numaralı olarak bilinen bir kanun çıkararak, tehcir edilen sivillerin taşınmaz mallarına el koymaya başladı.
21 Mayıs 2018: Başşehir Şam tümüyle rejimin denetimine girdi.
15-31 Temmuz 2018: Ülkenin güneyindeki vilayetler, Ürdün ve İsrail sonu, tümüyle rejimin eline geçti.
17 Eylül 2018: Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rus mevkidaşı Vlademir Putin, İdlib’deki ateşkesi müdafaa altına alan Soçi mutabakatını imzaladı. Fakat rejimin ihlalleri sürat kesmedi. Soçi mutabakatından bu yana rejim ve destekçilerinin İdlib’e ataklarında yaklaşık 2 bin sivil can verdi.
19 Aralık 2018: ABD, Suriye’deki güçlerini çekeceğini duyurdu. Bunun üzerine inançlı bölge, ABD’nin YPG/PKK’ya sağladığı silahların geri alınması bahisleri tartışılmaya başlandı.
15 Şubat 2019: YPG/PKK ve ABD, Fırat’ın doğusunda kalan son DEAŞ bölgesini ele geçirdi. Böylelikle DEAŞ varlığı, sırf rejim kuşatmasındaki bölgede kaldı.
Şubat-Mart 2019: Rejim ve destekçisi İran’ın komutasındaki yabancı terörist kümeler, “İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi”ne ataklarını ağırlaştırdı. Askeri muhalif kaynaklar, rejimin garantörü Rusya’nın da hava akınlarına eşlik ettiğini rapor etti.
12 Mart 2019: Rejim, silah olarak kullanımı yasak olan beyaz fosfor bombasıyla İdlib’deki sivil yerleşimlere saldırdı.
25 Mart 2019: Eski ABD Lideri Donald Trump, Golan Tepeleri’ni İsrail toprağı olarak tanıyan kararı imzaladı.
6 Mayıs 2019: Esed rejimi güçlerinin İdlib’in güneyine yönelik artan atak ve tacizleri kara harekatına dönüştü.
22 Ağustos 2019: Esed rejimi daha evvel kimyasal silahla saldırdığı Han Şeyhun ilçesini Rusya’nın hava dayanağıyla ele geçirdi.
16 Eylül 2019: Ankara’daki “Türkiye-Rusya-İran Üçlü Zirvesi”nde Suriye’nin yeni anayasasını yazacak komitenin listesinde uzlaşı sağlandı. Komite 30 Ekim 2019’da İsviçre’nin Cenevre kentinde birinci kere toplandı.
7 Ekim 2019: ABD’ye ilişkin askeri noktaları kullanan hareketli ögeler, Tel Abyad ve Rasulayn ilçelerinden çekilmeye başladı.
9 Ekim 2019: Türk Silahlı Kuvvetleri, Suriye Ulusal Ordusu’yla Suriye’nin kuzeyinde PKK/YPG ve DEAŞ terör örgütlerine karşı Barış Pınarı Harekatı’nı başlattı.
12-13 Ekim 2019: Harekat kapsamında TSK ve SMO askerleri 12 Ekim’de Rasulayn ve 13 Ekim’de Tel Abyad ilçe merkezini kurtardı.
17 Ekim 2019: Harekat devam ettiği sırada, devrin ABD Lider Yardımcısı Mike Pence, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Ankara’da görüştü. Görüşmenin akabinde, YPG/PKK’lı teröristlerin bölgeden çekilmesine karşılık Barış Pınarı Harekatı’na 120 saatliğine orta verildi.
22 Ekim 2019: YPG/PKK’lı teröristler, Türkiye ile Rusya ortasında terör örgütü YPG/PKK’nın hudut sınırından çekilmesi konusunda mutabakata vardı. Lakin terör örgütü YPG/PKK, Soçi’de varılan mutabakat gereği boşaltması gereken Tel Rıfat ve Münbiç ilçesindeki işgalini sürdürüyor.
27 Ekim 2019: Terör örgütü DEAŞ’ın elebaşı Ebu el-Bağdadi ABD’nin İdlib’de düzenlediği operasyonla öldürüldü.
Aralık 2019: Esed rejimi ve destekçileri İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi’ne kara atakları başlattı.
29 Ocak 2020: Rusya dayanaklı Beşşar Esed rejimi güçleri, Astana mutabakatları ve Soçi mutabakatını hiçe sayarak, İdlib’in en büyük ilçesi Maarratünnuman’ı ele geçirdi.
27 Şubat-5 Mart 2020: Türkiye, İdlib’de ateşkes müşahede misyonu yürüten 34 askerini şehit eden rejim ögelerine karşı Bahar Kalkanı Harekatı’nı icra etti.
5 Mart 2020: Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ortasında gerçekleştirilen toplantının akabinde İdlib’de ateşkes konusunda mutabık kalındı. Mutabakat gereği ateşkes 6 Mart 00:01’de yürürlüğe girdi. Ateşkesin üzerinden geçen bir yılda en az 282 bin 544 sivil konutuna döndü.
6 Mart 2020: Türkiye ile Rusya’nın, İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi’nde uygulanmak üzere mutabakata vardığı ateşkes süreci başladı.
22 Mart 2020: Esed rejimi, Suriye’de birinci yeni tip koronavirüs (Kovid-19) olayını açıkladı.
29 Mart 2020: Esed rejimi, Suriye’de Kovid-19 kaynaklı birinci vefatın yaşandığını duyurdu.
1 Mayıs 2020: Suriyeli oligark Rami Mahluf ile Esed rejimi ortasında ipler gerilmeye başladı. 20 Mayıs 2020’de ise Rami Mahluf, kendisinin ve ailesinin mal varlıklarına el konulduğunu, rejimin kararıyla 5 yıl boyunca ihalelerden men edildiğini açıkladı.
17 Haziran 2020: Donald Trump’ın Aralık 2019’da imzaladığı “Sezar Suriye Sivil Muhafaza Yasası” yürürlüğe girdi. Suriye’nin kuzeyinde muhaliflerin denetimindeki bölgelerde yaşayan Halk, Sezar Maddesi’nin yürürlüğe girmesinin akabinde Türk lirasını kullanmaya başladı.
19 Temmuz 2020: Esed rejimi, halkın yarısından fazlasının ülkesini terk ettiği yahut yerinden edildiği Suriye’de parlamento seçimleri düzenledi.
1 Kasım 2020: Suriye Kürt Ulusal Kurulu (ENKS) ile terör örgütü YPG/PKK ortasında dokuz aydır süren müzakereler, örgütün ENKS’nin taleplerini karşılamaması nedeniyle başarısız oldu.
11-12 Kasım 2020: Suriye’deki iç savaş boyunca sivil yerleşim yerlerini amaç alarak milyonlarca vatandaşı yerinden eden Esed rejimi, başşehir Şam’da mültecilerin geri dönüşü için “uluslararası” konferans düzenledi.
16 Kasım 2020: Esed rejiminin Dışişleri Bakanı Velid Muallim öldü. Yerine yardımcısı Feysal Mikdad getirildi.
08 Mart 2021: Beşşar Esed ve eşi Kovid-19’a yakalandı.
Ensonhaber
