Röportaj ve şiirlerinden alıntılarla Edip Cansever

92 yıl evvel dünyaya gelen Edip Cansever’i röportaj ve şiirleriyle analım.

Âlâ ki doğdun Edip Cansever!

Damla Karakuş’un da Edip Cansever biyografisinde dediği üzere:

“Onun keyifli olabilmesi için yalnızca şiire gereksinimi vardı. Bu mutluluğun en fazla bir gün süreceğinin gerçeğini savunuyordu üstelik. Kim bilir, Edip Cansever’in de dediği üzere, tahminen hakkımız olan memnunluk limiti bu kadarcıktı. Öyleyse değmez miydi? İnsan kendisini memnun eden şey neyse onun peşinden gitmeliydi. Gidebilsin ki, dünyanın döndüğünü kalbinde hissedebilsin; kolay bir baş dönmesi üzere akıp gitmesin zaman…”

Erdal Öz’ün 1 Kasım 1956 tarihinde “A Dergisi” için yaptığı röportajı aktarıyorum size. Ayrıyeten röportaja “Gül Dönüyor Avucumda” kitabında da rastlayabilirsiniz…

ŞİİR YAPILIR DİYORUM YALNIZCA. YAZILAN ŞEYSE YAZIDIR

Erdal: Yeditepe’nin son (116) sayısında “Kaybola” isimli bir şiiriniz çıktı. Orada şöyle bir yer vardı: “Yapılan bir şeydir şiir.” Bununla ne demek istiyorsunuz?

Edip: Şiir yapılır diyorum yalnızca. Yazılan şeyse yazıdır.

Erdal: Siz, burada şiiri soyut bir nenmiş üzere ele alıyorsunuz.

Edip: Bir bakıma o denli. Renk nasıl bir çiçeğin rengi, ses nasıl bir kuşun, bir telin sesiyse, şiir de müşahedelerimizin, algılarımızın kavradığı şeyler de şiirdir. Örneğin bir hadise içinde, balığın gözlerinde, ışığın yansımasında, insanların ölüşüp gittiği bir savaş alanında rastgele bir ozanın bir şiirini canlıyabiliyoruz. Bu öyküde, romanda da bu türlü. Orhan Kemal’i okuduktan sonra bir fabrika emekçisi, insancıl olmayan bir davranış bakılarımızı değiştiriveriyor çabucak. Nasıl masayı uzaktan bir de yakından görmek ortasında ayrımlar varsa, şiire açık bir insanın gözetlediği masayla, aşçının gözetlediği masa ortasında da ayrımlar vardır.

Biz, şiirle kainatı, insanı, hadiseleri tekrar görüyoruz. O gördüğümüz algıladığımız nenlerden ayıramıyoruz şiiri.

Erdal: Bunu biraz açıklar mısınız?

Edip: Ahmet’in ayakları var, boyalı iskemle hoştur, derken bunları okuyan kimse, Ahmet’in, iskemle’nin, ayağın çizgilerini çizer evvel. Bir biçim, bir renk dünyası kurar kendine nazaran. Bu, şiirin düpedüz bakılan yanı, kolay yanıdır. Yapılan müşahede şiiri unsur olarak çözümlemeye fayda. Şiire varmak bu çizgi ve renk dünyasını aşmakla olur. Buysa bir eğitim işidir. Kendimizi giyime, sigaraya, yemek yemeye, eğlenmeye hazır tuttuğumuz üzere şiirin tadına varmaya da hazır tutmamız gerekir. İşte o vakit üstümüze şiirin tartısı çöker. Ne yapsak ondan kurtulamayız artık. Kişiliği bu tesir tiplerinde aramalıyız. Biçimse, ozanı kişiliğe götüren yollardan biridir yalnızca.

ŞİİRİ, DAR BİR ALANDA BENİMSEMEKTEN KAÇINIYORUM

Erdal: şiiri sınırlamış olmuyor musunuz?

Edip: Tam bağımsızlığa ulaştırıyorum meğer. Şiiri dar bir alan içinde benimsemekten kaçınıyorum.

Erdal: Lakin bağımsızlık derken yine bir manada sınırlama yapmış olmuyor musunuz? Her ozan kendince şiire bir bağımsızlık getirirken geniş manada şiiri bir sınırlamaya sokmaz mı?

Edip: Ozan, oluşturduğu dünya bakımından bu sınırlamayı yapacaktır elbette. Zati şiir tek insanın işidir. Bir kendine göreliği vardır. İşi bu yandan düşünürsek dediğiniz gerçek. Bahisler, belgitlemeler daima yüzeyde kalan kavramlardır. Şiirin kendisi, ozanın tavrıyla, insanı, cihanı ele alışındaki başkalıkları verir.

Erdal: “A” Dergisi’nin 6. sayısında Cemal Süreya‘nın bir kelamı vardı: “Çağdaş şiir gelip söze dayandı,” diyor. Son günlerin ortak kelamı. Bu mevzuda ne düşünüyorsunuz?

Edip: Bir bakıma hakikat. Ozan, sözlerin imkanlarını zorlamalı. Hatta yeni sözler yaratmalı, diyorum. Fakat bunu, şiire yeni manalar, bilinmedik hazlar getirmek için yapmalı. Cemal Süreya o yazısında; şiirin folklordan aşılanmasına tutuluyor. Bence, korkulacak taraf bu olmasa gerek. Halk ağzını, halk tabirlerini yenileyerek de şiire yeni alanlar hazırlanabiliyor. Hem günümüz ozanlarının birçok bu anlayıştan kaçınmıyorlar esasen.

ŞİİR YAPMAK, TOPLUMLA ALAKALAR KURMAKTIR

Erdal: “Kaybola” şiirinizde şöyle bir yer var: “Deli ediyor onları sonsuzda / çok isimli bir çay / çok yuvarlak bir masa.” Sözgelimi, çok isimli bir çay yoktur dışımızda. Ya da çok yuvarlak bir masa olamaz. Yuvarlak vardır lakin çok yuvarlak olamaz? Burada soyutlama sürecine giriyorsunuz. Açıklar mısınız?

Edip: Soyuta varmak, o akımı benimsemek, ozanın yapıtını kurarken araç seçmesidir, bence. Ayrıyeten kara odanın kapkara olması üzere yuvarlak olanın da çok yuvarlak olması yanlış değildir.

Erdal: Soyutlamayı yalnızca bir araç, bir formül olarak mı ele alıyorsunuz?

Edip: Bence o denli. Sonra bir işin şöyle ya da bu türlü ele alınmasına faal sebepler de olabilir. Hoşa harcanan uğraşlar yanında bunların da yeri vardır.

Erdal: Yalnızca bunun için mi?

Edip: Soyut şiir günümüzün özentisi. Yenilik değil, değişiklik. Bir moda daha doğrusu. Ne var ki dörütte soyutlamayı savunanlar bu eğilime zıt olanları insanın iç dünyasını tanımamakla suçluyorlar. Soyut yapıtları yerenlerse ötekilerin gerçekte ilgisizliklerini kınıyorlar.

Ben bu derece ayırmaları önemsemiyorum. Şiir yapmak toplumla ilgiler kurmaktır en evvel. Usta ozan, işi ne yandan ele alırsa alsın sonuca varan adamdır. Soyut şiir yapıyorum diye bilinçaltı saçmalıklarını dökenleri de, salt dış gerçeklere bağlanıp sanattan mahrum mısralar dizenleri de anlamıyorum ben.

Hem, işi biraz daha geniş tutarsak, bütün dörüt yapıtların birer soyutlama olduğu sunucunu da çıkarabiliriz.

Edip Cansever’in yazmaya doyamadığı şiirleriyle…

BUZ ÜZERE

Aşk iyidir bak

Duyumunu artırır insanın

Hele don gömlek sabahları

Traş olacağını duyarsın

Yeni gömleğini giyeceğin gelir

Bir yeni biçim eklersin insan olacağa

Masaya, merdivene, aynalı dolaba

Derken akabinde şıpın işi bir kahvaltı

Amanın dersin bu ne delice gidiş

…

SANKI

Dönelim

Döndürsün bizi

Kalbin akıp giden bulutlara benzeyen sesi

Yağmursuz bir yağmura açılmış kapılardan

Ve akılda kalan bir yokuştan

Ve yalnız çocuklara mahsus o sonsuz sinema koltuklarından

Ve çocukluktan

Dönelim

Dönelim mi biz

Gençlikten, oralardan

Memnunluğu bir kabuk üzere saran mutsuzluklardan

…

Edip Cansever, derinden aldığı yaralarla süslediği şiirleri, kendine merhem olamasa da her seferinde kendimizle yüzleşmemize vesile oldu. Acılarını sevmeyi öğrenmek ve onunla birlikte yaşamayı kabullenmek en büyük öğretisi olmuştu hayatında…