Türkiye, aşılamada kıymetli bir yol katederken; Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Rusya’dan yüklü ölçüde Sputnik V aşısının geleceğini duyurmuştu.
O denli ki geçtiğimiz günlerde Sıhhat Bakanlığı, bu aşının acil kullanımına onay vermiş, Türkiye’de üretiminin yapılacağını belirtmişti.
Akıllarda soru işaretleri oluşturan Sputnik V’ye yönelik bilinmeyenleri Prof. Dr. Osman Müftüoğlu, köşe yazısında paylaştı.
“Rus aşısına güvenelim mi?” başlığı ile 10 soruya karşılık veren Müftüoğlu, her ülkede aşı ezası olduğunu, üretici firmaların taahhüt ettikleri ölçüde aşıyı üretememelerinden ötürü verdikleri kelamları yerine getiremediklerini aktardı.
Türkiye’deki son durumu da paylaşan Müftüoğlu’nun, soru ve karşılıkları şu formda:
SORU 1 – SPUTNIK V’NİN SIRRI NE?
Sputnik V bir “vektör” aşısı. Gövdesini soğuk algınlığı (nezle) virüslerinden biri olan “adenovirüs”ler oluşturuyor. Bu nedenle de aşı bir tıp “vektör adenovirus aşısı” olarak da tanımlanıyor. Aşının üretiminde 2 farklı adenovirüs kullanılıyor. Birinci dozunda taşıyıcı olarak adenovirüs 26, ikinci dozunda ise adenovirüs 5 var. Taşıyıcı (vektör) olarak iki başka adenovirüsün kullanımının nedeni aşının aktifliğini arttırmak, gücüne güç katmak. Her iki dozda da kullanılan adenovirüslere ek olarak yeni koronavirüse karşı bağışıklık geliştirmemize yardımcı olabilecek “antijenik yapılar” da ekleniyor. Yani bu aşıyı “gövdesi meyyit adenovirüslerden, yelkeni ise koronavirüse karşı bağışıklığı sağlayan koronavirüs antijenlerinden oluşan bir yelkenliye” benzetebiliriz.
SORU 2 – SPUTNIK V’E GÜVENEBİLİR MİYİZ?
SORU 3 – SPUTNIK V NEDEN İNANÇLI
Elimizdeki net bilgiler şunlar: Sputnik V üretilirken kullanılan taşıyıcı adenovirüslerin 2 temel geni, “E1 ve E3 genleri” özel usullerle etkisiz hale getirilip temizleniyor. Bu paklık işi, bilhassa E1 geninin temizlenme sıkıntısı çok fakat çok değerli bir detay. Çünkü E1 geni virüsün çoğalmasını denetim eden bir gen. Şayet o geni tamamiyle silip ortadan kaldıramazsanız aşıyla birlikte vücudunuza giren adenovirüs sizde de çoğalma fırsatı bulabiliyor. Şayet E1 geni tümüyle silinebilirse taşıyıcı adenovirüs bedende asla çoğalamıyor, yalnızca “taşıyıcılık görevini/vektör” yerine getirebiliyor. E3 genine gelince… E3 genini silmek de önemli bir nokta. Bu geni yok ettiğinizde taşıyıcı vektör adenovirüsün bağışıklık sisteminiz ile irtibata geçmesi daha da kolaylaşıyor ve münasebetiyle aşının aktifliği azamiye çıkıyor.
SORU 4 – BU YENİ BİR TEKNOLOJİ Mİ?
Hayır değil. “Vektör aşı teknolojisi” bilinen bir teknoloji. Sistem, Oxford/AstraZeneca ve Johson&Johnson tarafından da kullanıldı. Bu aşılarda üretim maliyetleri çok daha ucuz. Ayrıyeten çok düşük ısılarda depolama mecburiyetiniz olmadığı için vektör aşıları lojistik açısından da çok avantajlı aşılar.
SORU 5 – BU AŞI BAĞIŞIKLIĞI NASIL SAĞLIYOR?
Sputnik V’nin üretiminde kullanılan adenovirüsler, koronavirüsün hücrelerimize girmek için kullandığı Spike proteinlerinin genetik kodu ile yüklenmiş durumda vücuda veriliyor. Aşılanan kişinin vücudu bu Spike protein kodlarını tanıyarak B lenfositleriyle antikor, T lenfositleriyle de hücresel bir bağışıklık geliştiriyor. Sputnik V’de birinci ve ikinci dozlar için iki farklı adenovirüsün kullanılması hayli kıymetli bir detay. Birinci dozda kullanılan adenovirüs 26, ikinci dozda kullanılan ise adenovirüs 5 tipi. Üretici firma 2 farklı vektör kullanarak aşının aktifliğini daha da arttırmayı hedeflemiş. Ve anlaşılan o ki başarılı da olmuş. Tek vektör kullanılan iki aşıdan AstraZeneca’nın aktifliği yüzde 76, Johnson&Johnson’ın aktifliği ise yüzde 85’ler seviyesinde. Sputnik V’de ise bu oranın yüzde 90’ları geçtiği belirtiliyor. Fakat şu notu da düşelim: Mevcut bilgilerle Sputnik V’nin aktifliğini kesin olarak saptamak şimdilik bize nazaran de bir oldukça güç.
SORU 6 – BU AŞININ DA RİSKLERİ VAR MI?
Bugüne kadar kullanıma sunulan aşıların tümü için kimi kuşku ve riskler kesinlikle ki var. Sputnik V’yi üreten firma ise bugüne kadar -diğer aşılarda olduğu gibi- yorgunluk, baş ağrısı, nezle, grip gibisi belirtiler, aşı yerinde cilt tahrişi ve ağrı dışında önemli bir yan tesirin görülmediğini tez ediyor. Fakat ne Avrupa aşı otoritesi EMA ne de Amerika aşı otoritesi FDA bu dataların de kâfi olduğunu şimdi onaylamış değil.
SORU 7 – SPUTNIK V HANGİ ÜLKELERDE KULLANILIYOR
Sputnik V aşısı bugüne kadar Hindistan, İran, Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Meksika, Gana, Sri Lanka dahil 60’a yakın ülkede kullanıldı, kullanılmaya da devam ediliyor. Avrupa’ya gelince… Avrupa aşı otoritesi EMA onaylamamış olsa da Macaristan ve Slovakya da aşıya “acil kullanım onayı”nı çoktan vermiş durumda. Macaristan şu anda da etkin bir biçimde kullanmayı sürdürüyor. Aşıyı üreten Rusya’ya gelince… Rusya’da bugüne kadar yaklaşık 17 milyon bireye bu aşı uygulandı. Çift doz aşı uygulanan şahısların sayısı ise şimdi 6.5 milyon civarında.
SORU 8 – SPUTNIK V, ALMANYA’DA DA UYGULANACAK MI?
Alman yetkililer de geçtiğimiz günlerde Sputnik V aşısı ile ilgili bir ön muahede için Rusya ile görüştüklerini açıkladılar. Bavyera lokal hükümeti ise Avrupa Sıhhat Ajansı’nın (EMA) onaylaması halinde 2.5 milyon dozluk Sputnik V aşısını satın almak için bir ön mutabakat imzaladığını duyurdu.
SORU 9 – SPUTNIK V’YE ÇEKİNCE KOYAN ÜLKELER VAR MI?
Rusya aşıda ulaştığı bu başarılı sonucu Sputnik V’nin sonundaki V’yi “victory/zafer” sözcüğü ile tanımlayarak muvaffakiyetinden gurur duyuyor fakat aşıya karşı çekincesi süren birtakım ülkelerin olduğunu da bilmemizde yarar var. Mesela Slovakya bunlardan biri. Slovakya sıhhat otoritesi ülkelerine gelen Sputnik V aşısının yapısını inançlı bulmayarak Rusya’ya iade etme kararı aldı. Çekya sıhhat otoritesi de kendilerine gönderilen aşı dokümanlarını yetersiz bulup uygulamayı durdurdu. Sputnik V’ye son itiraz ise Brezilya’dan geldi. Brezilya sıhhat otoritesi aşıdaki “E1 geninin gereğince silinmediğini” ileri sürerek aşıyı uygulamama kararı aldı.
SORU 10 – BU İTİRAZLARI NASIL KIYMETLENDİRMELİ?
Her ülkede olduğu üzere bizde de uygulamaya geçirilecek her yeni aşı uygulamanın çabucak öncesinde önemli bir kontrolden geçiriliyor. İthal edilen yahut ülkemizde üretilen Sputnik V aşıları da çok önemli bir güvenlik kontrolünden geçirilecek. Aşıya “geçici ve süratli bir onay” verilmiş olsa da gelen her parti aşı için tek tek güvenlik incelemeleri yapılacak. Ve bilelim ki bu incelemeler yalnızca COVID-19 aşıları için kelam konusu değil. Çabucak her aşı için aslında bu incelemeler dikkatle yapılıyor. Rastgele bir problemden kuşkulanıldığında ise o aşı kullanıma sokulmuyor.
Ensonhaber
