TRT 1 ekranlarında yayımlanan Uyanış: Büyük Selçuklu dizisinin son kısmında Ömer Hayyam’ın hayatı ele alındı. Dizinin akabinde Ömer Hayyam’ın hayatı, nasıl öldüğü ve Ömer Hayyam takvimi (Celali takvim) ile ilgili araştırmalar sürat kazandı.
İzleyiciler Ömer Hayyam kimdir, nasıl öldü? Ömer Hayyam takvimi (Celali takvim) nedir? sorularının karşılıklarını arıyor.
Pekala, Ömer Hayyam kimdir, nasıl öldü? Ömer Hayyam takvimi (Celali takvim) nedir?
ÖMER HAYYAM TAKVİMİ NEDİR?
Hayyam, Ululuğu Takvimi’ni 21 Mart 1079 yılında tamamlamıştır. Güneş yılına nazaran düzenlenen bu takvim 5000 yılda bir gün yanılgı verirken bugün kullandığımız “Gregoryen Takvimi” 3330 yılda bir gün kusur vermektedir.
Ömer Hayyam hazırladığı bu takvimi, Büyük Selçuklu Sultanı Ululuğu devlet Melikşah’a sunmuş ve böylelikle Ululuğu Takvimi, 1079 yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır. 9 Ramazan 471 (Miladi 15 Mart 1079) yılına rastlayan Nevruz yılbaşı olarak Hicret yılı da başlangıç noktası olarak kabul edilmiştir.
Ululuğu Takvimi yalnızca tarım üzere ekonomik işlerin düzenlenmesinde kullanılmış, olağan hayatta Hicrî takvim kullanılmaya devam edilmiştir. Ululuğu Takvimi’nde 1 yıl, 365 gün 6 saat olarak kabul edilmiştir.
ÖMER HAYYAM KİMDİR, NE VAKİT, NASIL ÖLDÜ?
18 Mayıs 1048’de İran’ın Nişabur kentinde doğan ve asıl ismi Giyaseddin Ebu’l Feth Bin İbrahim El Hayyam olan Ömer Hayyam, İran ve Doğu edebiyatında rubai tipinin kurucusu olarak kabul edilmektedir. Batı ülkelerinde ismine birçok dernek kurulan Hayyam’ın rubaileri bütün batı lisanlarına çevrilmiştir.
Matematik, fizik, astronomi ve tıp alanlarında birçok icadı ve kıymetli yapıtı bulunan Hayyam, İbn-i Sina’dan sonra Doğu’nun yetiştirdiği en büyük alım olarak kabul edilmiştir.
Bir çadırcının oğlu olması nedeniyle acem lisanında çadırcı manasına gelen soyadını babasının mesleğinden alan Ömer Hayyam, yaşadığı devirde daha çok alım olarak ün kazanmıştır.
Kendi yaşadığı periyot dahil olmak üzere sonraki çağlarda da yazılan tüm kaynaklarda, Ömer Hayyam’ın çağının bütün bilgilerini edinerek o alanlarda derin tartışmalara girdiği, fıkıh, ilahiyat, edebiyat, tarih, fizik ve astronomi okuttuğu belirtilmiştir.
Fizik, metafizik, matematik, astronomi ve şiir alanlarında değişik eserler yazan Hayyam’ın yazdığı bilimsel içerikli kitaplar ortasında İbni Sina’nın Temcid (Yücelme) isimli yapıtının yorum ve çevirisi, Cebir ve Geometri Üzerine, Fizikî Bilimler Alanında Bir Özet, Varlıkla İlgili Bilgi Özeti, Oluş ve Görüşler, Bilgelikler Ölçüsü, Akıllar Bahçesi yer almıştır. En büyük yapıtı Cebir Risalesi’dir.
Matematik bilgisi ve yeteneği vaktin çok ötesinde olan Ömer Hayyam denklemlerle ilgili başarılı çalışmalar yapmış ve bunun yanı sıra, binom açılımını ve bu açılımdaki katsayıları da bulan birinci kişi olmuştur.
Ömer Hayyam’ın yazdığı rubailer, edebiyat tarihindeki yerini belirlemiş ve sonraki yüzyıllarda da İslam dünyasının en büyük şairlerinden biri olarak anılmasına neden olmuştur.
Bugüne kadar lisandan lisana dolaşarak gelen ve sayısının neredeyse iki yüz olduğu kestirim edilen rubaileri, sonraki çağlara da damgasını vurmuştur. Çeşitli bilim kollarında birçok eser kaleme alan Ömer Hayyam’ın yapıtlarından 18 adedinin ismi bilinmektedir.
Kendisinden sonra gelen pek çok şairi etkileyen ve rubai alanında tek örnek olarak benimsenen Hayyam’ın ismine Batı ülkelerinde birçok dernek kurulmuş, rubaileri bütün Batı lisanlarına çevirlmiştir. Türkçe’ye de Rubaiyat-i Hayyam, Hayyam’ın Rubaileri, Ömer Hayyam ve Rubaileri, Dörtlükler ismi altında çeviri edilmiştir.
Rubailerini yazarken epey kolay anlaşılan, akıcı ve açık bir lisan kullanan Hayyam, şiirlerinde gerçekçi olmayı tercih etmiş ve yaşadıklarını, gözlemlediklerini olduğu üzere lisana getirmiştir. Şiirlerinde vaktinin haksızlıklarını ve saçmalıklarını ince ve alaycı bir lisanla yeren Hayyam, dörtlüklerinin konusunu aşk, şarap, dünya, insan hayatı ve yaşama sevinci üzere temalardan seçmiş ve insan hayatının ana dokularına felsefi bir gözle bakmıştır. Büyük şaire nazaran, en şaşmaz ölçü akıl ve sağduyudur. İnsanoğlu, gerçeğe fakat akıl yolu ile ulaşabilir.
“Horasan’ın yıldızı, İran’ın ve Irak’ın dahisi, feylesofların prensi Ömer” biçiminde anılan Hayyam, 4 Aralık 1131’de Nişabur’da vefat etmiştir. Yaptığı çalışmaların birçoklarını kaleme almamış olan Hayyam, birçok teori ve icadın isimsiz kahramanıdır.
Ensonhaber
