Adalet Ağaoğlu'nun edebiyatımızdaki yeri

“Bu kadar uzun yaşamayı istemezdim, dünyanın bu halini görmeseydim.” diyordu. Münhasıran hayat arkadaşı Halim Bey’in vefatından sonra yarım kalmış hissediyordu. Yeniden de yazmak, hayatının en büyük gerçeğiydi. Her şeyden vazgeçebilirdi; ancak yazmaktan asla. Ve yazmaktan öğrendiğini hiçbir konumdan öğrenmediğini düşünüyordu. Görünür ki dünyaya yazmak için gelmişti. Artık vazifesini tamamlamış olmanın huzuruyla bir sonsuzluk hali varsa dediği yolculuğuna çıktı.

Kapısında birçoktur beklediği mevt, bugün geldi…”

Biyografisi için şöyle bir giriş yazmıştım. Artık onun bilhassa edebi yanından bahsedip, birkaç alıntı yapmak istiyorum. O, boşuna 20. Yüzyıl Türk Edebiyatının değerli romancılarından biri değil…

ADALET AĞAOĞLU’NUN EDEBİYATAMIZDAKİ TARAFI

“Kitaplarla aramda daha sahici bir kan dolaşımı bulunduğunu hissediyorum. Diri bir tabiat benim için ölüyken, bir nesne, işte şu sahifeler, birbirini izleyen sözler, şu kitap capcanlı. Güya soluk alıp verişim kitap sahifelerini çevirip durmama, okumama bağlı.”

Damla Damla Günler’den şu alıntı, güya Adalet Ağaoğlu’nun müellifliğini, kitaplarla olan bağlantısını özetliyor üzere. O, kalbini kitaplara sonsuz açmış bir muharrir ve son nefesine kadar okumaktan hiç vazgeçmedi. Yıllar aktıkça açılan öteki periyotlarda edebiyatın gidişatını daima büyük bir merakla takip etti.

Edebi hayatı boyunca daima yeni anlatım sahaları üzerine çalıştı. ‘Yazmak, su içer üzere içimden geliyor daima.’ Diyordu. Şiirle başladığı müelliflik yolculuğunda, en iyi romancılardan biri olarak anılmaya gelene dek pek çok çeşitte eser verdi. Halbuki ‘Çatıdaki Çatlak’ oyunu yasaklandı diye başlamıştı roman yazmaya. Ne yazıyorsa, en iyisini yazmak için çalışıyordu. Her vakit bir muharririn kendi lisanını kurcalaması gerektiğini düşünüyordu. Muharrir dediğin bir tek sözcüğün üzerine bile gerekirse günlerce düşünmeliydi. O düşünüyordu. Çeviriler yapıp lisanını, farklı lisanlarla kıyaslama imkanı da tanımıştı kendine. Lisanını lıkır lıkır içmekten yanaydı…

Roman yazmaya başladığında klasik anlatımı kullanmaktansa yeniden bir yeniliğe gitmeyi denedi. Kendine has bir anlatım getirmişti. Romanında şiir de vardı, gösterim da, mektup da. Kahramanlarını umumiyetle aydınlardan seçiyordu. Şahısları, kesinlikle kurgunun bir kesimi olarak kullanıyordu. Bu yaklaşımı ile anlatımına muharrir aydınları dolaylı yoldan eleştirmeyi de katmış oluyordu.

Eleştirdiği en elzem konun yanlış Batılılaşma oldu. 50’lerden başlayarak oluşmuş düşünsel değişiklikleri, bir geçmişi olmayan ve yavan duran çağdaş ömrü, sağ sol çatışmalarını kendine has anlatımı ile kesinlikle eleştiriyordu.

Vakitle intihar müellifi olarak benimsendi. Hayatın içinden her şey üzerine fazlaca düşünüyordu. Bayan erkek bağları, aşk, cinsellik, gençlik, yaşlılık, özgürlük, kaygı ve daha pek çok cihanşümul olguyu tekrar pek çok tavır ile bir arada irdeliyordu.

Ömrünün özetinde çok okumak, daima çok çalışmak vardı…

ALINTILAR

– Devir, sen ne büyük hocasın, ah saygıdeğer devir, sen ne büyük bir bilgesin! Gaddar bir bilgesin lakin. Acımasız.

(Bir Düğün Gecesi)

– Bir gün hoca de ölür. Fakat akabinde binlerce ve binlerce bireyde yaşar o.

(Ölmeye Yatmak)

Lakin şuramda bir bulantı. Gitmiyor, geçmiyor. Beşerler arasında durmadan mikrop üzere yayılan bir illetin bulantısı bu. Kuşku ve güvensizlik. Bunları bu türlü böyle düşünmek zorunda kalışım… Yoklaya yoklaya yaklaşmak herkese. Şu mealde ya da bu mealde… Adımları hesaplı atmak. Yürekleri hesaplı açmak. Açık olamamak. Her gün biraz daha kapanmak. Her gün biraz daha köstebekleşmek, tilkileşmek, böcekleşmek…

(Dar Devirler – 3 cilt)

– Hayatla piştiği üzere kitapla da pişmeli insan.

(Bir Düğün Gecesi)