Ermenistan’ın 27 Eylül sabahı Azerbaycan’ın sivil yerleşimlerini amaç almasıyla, iki ülke ortasındaki tansiyon tekrar tırmandı.
Kafkasya’nın çözülemeyen birebir vakitte da dondurulamayan sorunu Dağlık Karabağ işgali, Ermenistan’ın son vakitlerde artan atakları nedeniyle yaklaşık 30 yıldır olduğu üzere yeniden gündemde.
Erivan idaresinin ülkedeki toplumsal ve ekonomik meselelerinden dikkati dağıtmak için taarruzlarını artırdığı yorumları yapılan krizde, Azerbaycan, topraklarının artık geri verilmesini istiyor.
İşte imzalanan ateşkes muahedesinin kağıt üzerinde kaldığı, tahlil bulmak için bir ortaya gelen ülkelerin taraflara silah sattığı, diplomasinin sonuç vermediği Dağlık Karabağ krizinin ayrıntıları:
1-) DAĞLIK KARABAĞ SORUNU NE VAKIT BAŞLADI
Azerbaycan-Ermenistan çatışmasının kökeni 20. yüzyılın başlarına dayanıyor. Sovyetler Birliği devrinde, Josef Stalin Azerbaycan hudutları içinde bulunan Dağlık Karabağ’da bir Ermeni özerk bölgesi oluşturma kararı verdi. Bunun için farklı bölgelerden çok sayıda Ermeni’yi buraya yerleştirdi. Rusların bu siyaseti kanlı meyvelerini 90’lı yılların sonunda vermeye başladı.
Sovyetler Birliği zayıflamaya başlayınca, Ermeniler Karabağ’ın Sovyet Azerbaycan’dan Sovyet Ermenistan’a devredilmesine ait taleplerini dillendirdiler. İki toplum ortasındaki uyuşmazlık çatışmaya, 1990’lı yılların başlarında da geniş çaplı savaşa dönüştü.
Rusların takviyesini de alan Ermeniler, 1991’de Hankendi’ni, 1992’de Şuşa ve Hocalı’yı işgal etti. Daha sonra Laçın, Hocavend, Kelbecer ve Ağdere’yi de ele geçiren Ermeniler, 1993’te Ağdam’a girdi. Ağdam’ı, Cebrayıl, Fuzuli, Gubadlı ve Zengilan vilayetlerinin işgali izledi.
Ermeniler bu süreçte Azerbaycan Türklerine karşı katliamlar yaptı. Azerbaycan topraklarının yüzde 20’si işgal edildi, 1 milyona yakın Azerbaycanlı da yaşadıkları bölgeleri terk etmek zorunda kaldı.
2-) 26 YIL EVVEL İMZALANAN VE YALNIZCA KAĞIT ÜZERİNDE KALAN BİŞKEK PROTOKOLÜ NEDİR
Ermeni katliamlarının artması üzerine taraflar 4-5 Mayıs 1994’te Bişkek’te, Bağımsız Devletler Topluluğu Parlamentolar Ortası Meclisi, Kırgızistan Cumhuriyeti’nin Parlamentosu, Rusya’nın Federal Meclisi ve Dışişleri Bakanlığının inisiyatifiyle gerçekleştirilen görüşme sonrasında Bişkek Protokolü diye bilinen ateşkes mutabakatını imzaladı.
Parlamento temsilcileri seviyesinde imzalanan protokolle, 12 Mayıs 1994 prestijiyle tarafların ateşkes duyuru etmesi ve karşılıklı taarruz düzenlememesi, “alıkonulmuş bölgeler”den kuvvetlerin çekilmesini ve altyapının yine hizmete sunulmasını, mültecilerin dönmesini sağlayacak mekanizmayı öngören inançlı, hukukî imkanlarla donatılmış bağlayıcı bir muahedenin imzalanmasının sağlanması istikametinde mutabakata varıldı.
Dokümanın Bakü’ye getirilen kopyası, 8 Mayıs’ta periyodun meclis liderince kimi değişiklikler yapıldıktan sonra imzalandı.
Azerbaycan tarafının ısrarı üzerine, metinde geçen “alıkonulmuş” sözü “işgal edilmiş” sözüyle değiştirildi. Protokole nazaran, ileride kapsamlı bir muahede yapılması öngörülüyordu fakat protokolde bahsi geçen barış muahedesi, ortadan yıllar geçmesine karşın tarafların anlaşamaması nedeniyle yapılamadı.
Protokolle geniş çaplı atak ve operasyonlara son verilse de günümüze kadar geçen 26 yılda ateşkes kağıt üzerinde kaldı ve çatışmalarda her iki taraf da kesin sayı verilmeyen lakin sayıları binlerle söz edilen askerini kaybetti.
3-) MILLETLERARASI ÖRGÜTLER NEDEN TAHLIL BULAMADI
Dağlık Karabağ sıkıntısına barışçıl tahlil bulunmasını teşvik hedefiyle 24 Mart 1992’de Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Minsk Kümesini oluşturdu. Kümenin eş başkanlıklarını Rusya, Fransa ve ABD üstlendi.
Sorunu çözmek için oluşturulan AGİT Minsk Kümesi, bugüne kadar sonuç alamadı. Aşikâr aralıklarla her iki ülkeyi ziyaret eden ve yetkililerle görüşen Minsk Kümesinin eş liderleri, her keresinde taraflara ateşkes ihlali yapmama ikazında bulunmakla yetindi.
4-) RUSYA, DAĞLIK KARABAĞ ÇÖZÜMSÜZLÜĞÜNE NASIL KATKI SAĞLADI
Rusya bir yandan tahlil kümesinin eş başkanlığını yürütürken öteki yandan da belirsizlik yaratarak tarafları elinde tutma siyaseti yürüttü. Ermenistan-Azerbaycan ortasında 1994 yılında imzalanan ateşkes mutabakatından evvel ve sonra Rusya’nın Ermenistan’ı silahlandırması daima gündeme geldi. Bu devirde Rusya, Ermenistan’a direkt silah hibe etmiş yahut kredi ayırarak Rusya iç piyasası fiyatından sattığı belirtilmişti.
1997 yılında Rusya Federasyonu Federal Meclisinin alt kanadı Devlet Duma’sının Savunma Komitesi Lideri Lev Rokhlin’in hazırladığı raporla, 1993-1996 yılları ortasında Rusya’nın Ermenistan’a 1 milyar dolarlık silah hibe ettiği ortaya çıktı. Öte yandan 2008 yılında da Rusya’nın tekrar Ermenistan’a 800 milyon dolarlık silah hibe ettiği basına yansıdı.
Bu yıl temmuz ayında yapılan Tovuz hücumlarından sonra 19 Ağustos’ta basın açıklaması yapan Eski Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan, 2010-2018 yılları ortasında Rusya’nın Ermenistan’a 50 bin tondan fazla silah gönderdiğini açıkladı.
İki ülke ortasında 2015 yılında imzalanan kredi muahedesi ile Rusya silah alması için Ermenistan’a 200 milyon dolar kredi ayırmış ve bu kredi çerçevesinde Ermenistan Rusya’dan iç piyasa fiyatından silah almıştı. 2016’da cephe sınırında yaşanan 4 günlük çatışmada, Azerbaycan’ın kimi stratejik yüksekliklerini işgalden kurtarmasından sonra Rusya Ermenistan’a İskender-M füzelerini yerleştirdi.
5-) TÜRKİYE’NİN DAĞLIK KARABAĞ PROBLEMINDEKI TAVRI NEDİR
Türkiye, Kafkasya’yı ve yakın coğrafyayı derinden etkileyen krizin patlak verdiği birinci günden itibaren, milletlerarası hukuk kuralları ve ilgili Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu (BMGK) kararları gereği Azerbaycan’ın tavrına takviye verdi. Başta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan olmak üzere Türk yetkililer, katıldıkları memleketler arası toplantılarda Ermenistan’a işgale son vermesi istikametinde davetler yaptı.
Ankara idaresi, Azerbaycan topraklarının işgali sona ermedikçe Ermenistan ile diplomatik bağlantı kurulmayacağını sık sık lisana getirdi. Türkiye, her platformda, Dağlık Karabağ probleminin tahlilinde Azerbaycan’ın kabulünün kendisinin de kabulü olduğunu söz etti.
6-) KAFKASLARIN DONDURULMUŞ SORUNU DAĞLIK KARABAĞ’DA TARAFLARIN TAHLIL TEKLIFLERI NELER
Ermenistan’ın yaklaşık 30 yıldır sürdürdüğü işgali ve Azerbaycan topraklarında kurduğu kelamda cumhuriyeti hiçbir ülke ve memleketler arası kuruluş tanımadı. Bu süreçte, BMGK, Ermenistan’ın işgal altındaki bölgeleri derhal boşaltmasını içeren dört karar kabul etti lakin Erivan idaresi bu kararlara uymadı.
Azerbaycan tarafı, tahlil sürecinin başlaması için Ermeni askerlerinin işgal ettikleri bölgelerden çekilme koşulunu öne sürüyor. Bakü idaresi, Dağlık Karabağ’a yüksek statülü özerklik vadederken, Ermenistan bu bölgenin Azerbaycan’dan ayrılarak bağımsız olmasını istiyor.
Ensonhaber
